ازنظر تاریخی، ریشه‌های آزمون‌های استعداد یا به‌عبارت‌دیگر آزمون‌سازی درباره هوش به سال ۱۹۰۵ یعنی زمانی که بینه و سیمون یافته‌های خودشان را درباره کودکان مدرسه‌ای فرانسه منتشر کردند، برمی‌گردد.
اقدامات بینه و سیمون الهام‌بخش ترمن در استانداردسازی آزمون هوشی معروف به استنفورد- بینه شد. همچنین به توسعه و پیشرفت آزمون‌های انفرادی غیرکلامی هوش کمک کرد که از آن جمله می‌توان به پینت نر و اندرسون (۱۹۱۷) و هیلی (۱۹۲۱) اشاره کرد.
در همین راستا کهس (۱۹۲۳) آزمون طرح مکعب‌های خود را انتشار داد. پینت نر و پترسون (۱۹۱۷)، مقیاس عملی انفرادی خود را هنجاریابی و گسترش دادند. بعدها در سال ۱۹۳۹ آزمون هوشی وکسلر با استفاده از آزمون‌های هوشی مختلف ازجمله آزمون تجدیدنظر شده استفورد- بینه (۱۹۳۷) ساخته شد. آزمون هوشی وکسلر تابه‌حال چندین بار مورد تجدیدنظر قرار گرفته است.
مشکلات اجرایی آزمون هوشی وکسلر
اگرچه آزمون هوشی وکسلر به صورتی گسترده مورداستفاده قرار می‌گیرد، بااین‌حال، حداقل یک مشکل جدی در به‌کارگیری آن وجود دارد. به عبارتی این آزمون نیازمند اجرای انفرادی و نمره‌دهی به‌وسیله متخصص است.
در برخی موارد، مشاهدات بالینی مربوط به رفتار آزمون‌شونده به تشخیص برخی اختلالات کمک می‌کند. ازاین‌رو اجرای آن بر روی بیماران روان‌پریش و افرادی که ازنظر ذهنی دچار مشکل هستند مفید خواهد بود؛ اما در مورد اکثر قریب به‌اتفاق آزمون‌شوندگان که می‌خواهند کارکرد ذهنی خود را برآورد کنند، اجرای فردی هزینه‌بر و غیرضروری است.
جکسون (۱۹۸۴، ۲۰۰۳) با بررسی و مطالعه دقیق آزمون وکسلر بزرگ‌سالان به این نتیجه رسید که این آزمون باوجودی که آزمون معتبر و مناسبی است، اما برخی محدودیت‌هایی نیز دارد.
- نخست اینکه این آزمون را فقط افراد متخصص که در این زمینه آموزش و تجربه کافی داشته باشند می‌توانند به‌صورت فردی اجرا کنند.
- دوم اینکه، تشخیص پاسخ‌های درست بعضی از سؤال‌های آزمون و قضاوت درباره درستی آن‌ها تااندازه‌ای جنبه ذهنی دارد که دقت و ثبات سنجش را کاهش می‌دهد.
اقدامات جکسون برای تدوین MAB-II
جکسون و همکارانش در طول ده سال مطالعه برای برطرف کردن نارسایی‌های یادشده به تدوین مجموعه آزمون‌های استعداد چندبعدی (MAB-II) بر اساس آزمون هوشی وکسلر بزرگ‌سالان- تجدیدنظر شده (WAIS-R) اقدام کردند. درواقع آن‌ها آزمون هوشی وکسلر بزرگ‌سالان را به‌صورت یک آزمون گروهی و چندگزینه‌ای تبدیل کردند. کریشوک و هارینگتون (۱۹۸۵) در این زمینه بیان می‌کنند که مزیت عمده MAB-II این است که تلاش می‌کند تا به‌صورت عینی و با اجرای گروهی عامل‌های زیر بنایی مشابه با WAIS-R را اندازه‌گیری کند. پژوهش‌های انجام‌گرفته نیز نشان می‌دهند که همبستگی بین آزمون‌های MAB-II و WAIS-R برابر ۹۱/۰ است (مورفی و دیوید شافر، ۱۹۹۱).
مقیاس‌ها و نحوه اجرای MAB-II
مجموعه آزمون‌های استعداد چندبعدی (MAB-II) پنج خرده آزمون کلامی و ۵ خرده آزمون عملی دارد. ۸ تا از این ۱۰ خرده آزمون‌ها نام‌های مشابهی با WAIS-R دارند. خرده آزمون توانایی تجسم دیداری (فضایی) همسان با خرده آزمون طراحی مکعب‌ها است.
به خاطر اینکه فراخنای ارقام به‌طور سنتی پایین‌ترین همبستگی را با نمره مقیاس کلی WAIS-R دارد، جکسون (۱۹۸۴، ۲۰۰۳) معادلی برای این خرده آزمون تهیه نکرده است. مشابه خرده آزمون‌های WAIS-R، نمرات پنج خرده آزمون کلامی و پنج خرده آزمون عملی MAB-II را می‌توان برای به دست آوردن هوش‌بهر کلی باهم جمع کرد.
اگرچه جکسون (۱۹۸۴) نام‌های مشابه مقیاس‌های WAIS-R را حفظ کرده است. بااین‌حال هیچ‌کدام از ماده‌های MAB-II مشابه ماده‌های WAIS-R نیستند. ازاین‌رو، کریشوک و هارینگتون (۱۹۸۵) MAB-II را به‌عنوان یک ترجمه خلاق و منحصربه‌فرد WAIS-R به آزمون مداد- کاغذی توصیف کرده‌اند.
در MAB-II از شکل پاسخ پنج گزینه‌ای یکسانی برای تمامی خرده آزمون‌ها استفاده شده است. آزمودنی‌ها لازم است تا پاسخ درست را از بین ۵ گزینه انتخاب کرده و پاسخ‌هایشان را در پاسخنامه مشخص نمایند. ارائه دستورالعمل‌ها برای هرکدام از خرده آزمون‌ها ۲ تا ۳ دقیقه زمان لازم دارد.
زمان لازم برای اجرای کامل آزمون ۹۰ دقیقه است که مشابه WAIS-R است. ازاین‌رو، اگر آزمون به‌صورت انفرادی اجرا شود هیچ زمان ذخیره‌شده‌ای وجود نخواهد داشت، بااین‌حال در اجرای گروهی زمان قابل‌ملاحظه‌ای ذخیره خواهد شد. نمره‌گذاری MAB-II خیلی سرراست است.
شیوه نمره‌گذاری عینی MAB-II مشکل ذهنیت در نمره‌گذاری را حل می‌کند. نتایج پژوهش‌های انجام‌گرفته با WAIS-R نشان داده‌اند که حتی روانشناسان خوب آموزش‌دیده نیز خطاهای نمره‌گذاری در این آزمون هوشی دارند و نگرش‌های آزمونگرها نسبت به آزمودنی در نمره‌گذاری آن‌ها تأثیر می‌گذارد (ریان، پری فیتریا و پاورز، ۱۹۸۳؛ اسلیت و هانیکات، ۱۹۸۸).
جمع‌بندی
همان‌طور که گفته شد اجرای گروهی، سهولت اجرا، نمره‌گذاری عینی ازجمله امتیازات ویژه مجموعه آزمون‌های استعداد چندبعدی (MAB-II) است.
مجموعه آزمون‌های استعداد چندبعدی (MAB-II) را می‌توان برای ارزیابی توانایی‌های ذهنی دانشجویان به‌صورت گروهی برای اهداف مختلف و در بافت‌های مختلف به کار گرفت. این بافت‌ها می‌توانند به‌عنوان‌مثال دربرگیرنده موقعیت‌های آموزشی، مشاوره‌ای برای مشاغل، تجاری و صنعتی، بهداشتی و درمانی و همچنین سایر تحقیقات پایه‌ای باشند.
آزمون‌های استعداد چندبعدی (MAB-II) در ایران توسط دکتر اکبر رضایی مدیر مرکز مشاوره جوانه رشد به فارسی ترجمه و در جامعه ایرانی هنجاریابی شده است و همه روزه برای علاقمندان به استعدادیابی اجرا می شود.
منابع:
Healy, W. (1921). Pictoral completion test. Journal of Applied Psychology, 5, 225- 239.
Jackson, D. N. (1984). Brief Form of Multidimensional Aptitude Battery. Paper presented at the annual Meeting of the American Psychological Association (92nd, Toronto, Ontario, August 24- 28, 1984).
Jackson, D. N. (1984). Multidimensional aptitude battery. Port Huron, MI: Research Psychologist Press.
Jackson, D. N. (2003). Multidimensional Aptitude Battery-II manual. London, Ontario: Sigma Assessment Systems Inc.
Kohs, S. C. (1923). Intelligence measurement. New York: Macmillan Company.
Krieshok, T. S., & Harrington, R. G. (1985). A review of the Multidimensional Aptitude Battery. Journal of Counseling and Development, 64, 87-89.
Murphy, K. R. & Davidshofer, C. O. (1991). Psychological testing: Principles and Applications. Englewood Cliffs, NJ: Prentice Hall.
Pintner, R., & Anderson, R. (1917). Picture completion test. Baltimore: Warwick & York
Ryan, J. J., Prifitera, A., & Powers, L. (1983). Scoring reliability on the. WAIS-R. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 51, 149-150.
Slate, J. R., & Hunnkutt, L. C. (1988). Examiner errors on the Wechsler scales. Journal of Psychoeducational Assessment, 6, 280-288.
