مدیریت زمان (Time management) یکی از ابعاد ششگانه خودنظمدهی یادگیری است (شش مؤلفه خودنظمدهی عبارتاند از: انگیزش، روشهای یادگیری، مدیریت زمان، محیطهای فیزیکی، محیطهای اجتماعی و نظارت بر عملکرد). این امر اهمیت مدیریت زمان را نشان میدهد. نتایج برخی از پژوهشها حاکی از آن است که مهارتهای مدیریت زمان پیشبین بهتری از معدل در مقایسه با نمرات استعداد هستند.
در پژوهشی که بر روی جامعه دانشجویان پزشکی انجام گرفت مهارتهای مدیریت زمان مؤثر نظیر اجتناب از تعلل ورزی، مدیریت دورههای مطالعه و اولویتبندی تکالیف در مقایسه با توانایی (که از طریق آزمون ورودی دانشکده پزشکی مورداندازهگیری قرار گرفته بود) عملکرد تحصیلی دانشجویان را بهتر پیشبینی میکردند.
موضوعات مدیریت زمان ممکن است به یکی از موارد زیر یا به چند مورد از آنها ارتباط داشته باشند: تردید در مورد چیزی که باید انجام شود (یعنی فقدان اهداف)، عدم تقسیم اهداف به مجموعهای از تکالیف یا عدم آگاهی از نحوه مدیریت زمان، یا اینکه چقدر زمان برای کامل کردن تکلیف معین لازم است. خبر خوب این است که مهارتهای مدیریت زمان را میتوان یاد داد؛ بنابراین، هدف این مقاله آن است که به شما کمک کند تا زمانتان را بهطور مؤثرتر مدیریت کنید.
بعد از مطالعه این مقاله خواهید توانست:
- استفاده از زمان خودتان را تحلیل کنید؛
- هدر دهندههای زمانتان را شناسایی کنید؛
- نظام مدیریت زمان توسعه دهید؛
مدیریت زمان چیست؟
یکی از صاحبنظران زمان را بهعنوان ”پیوستاری که در آن رویدادها یکی پس از دیگری از گذشته تا حال و از حال تا آینده به دنبال هم میآیند“ تعریف کرده است. مهمترین جنبه زمان، رویداد است. هر چیزی در زندگی ما یک رویداد است. برخاستن از رختخواب در صبح، رانندگی کردن یا پیاده رفتن به کلاس، خواندن این کتاب همه رویداد هستند.
زمان، وقوع همه رویدادها در زندگی ما به ترتیب یکی پس از دیگری است. وقتی ما درباره مدیریت زمان صحبت میکنیم، ما درواقع درباره مدیریت رویدادها و تکالیف صحبت میکنیم. نهایتاً اینکه هدف مدیریت زمان این است که مطمئن شویم ما همه تکالیف مهم خود را هر روز انجام خواهیم داد. مدیریت زمان بهسادگی انجام نمیگیرد.
چطور از زمان خودتان استفاده میکنید؟
زمان یک منبع محدودی است که بعضیها مؤثرتر از دیگران مدیریتش میکنند. بهعنوان اولین گام در تشخیص نحوه استفاده از زمان، چیزی را بررسی خواهیم کرد که همه ما مرتکب آن میشویم و مقصر هستیم: تلف کردن وقت.
بدیهی است که برخی از هدر دهندههای بالقوه زمان استفادههای مؤثرتری نیز دارند از قبیل تن آرامی یا ریلکسیشن بعد از یک روز طولانی کلاسها از طریق بازی گیمهای موردعلاقه خودتان. بااینحال، خیلی راحت آنها به هدر دهندههای وقت تبدیل میشوند و از دستیابی شما به اهداف شخصی جلوگیری میکنند.
برای مثال، شما ممکن است وقت زیادی صرف بازیهای رایانهای در مقایسه با زمان برنامهریزیشده قبلی بکنید، چون در آن موقعیت معمولاً از گذر زمان آگاه نیستید! بهطور مشابهی، ممکن است به خودتان بگویید ”من فقط به این پیامک جواب خواهم داد!“
هانسون و همکارانش (۲۰۱۱) دریافتند که دانشجویان درواقع بیشتر وقتشان را در طول هفته صرف نوشتن پیامک میکنند (۳۵/۱۴ ساعت در هفته بهطور میانگین) در مقایسه با مقدار زمانی که صرف حضور در کلاسشان (۳۵/۱۲ ساعت) و مطالعه برای درس (۹۱/۱۱ ساعت) یا کار (۲۷/۱۳ ساعت) میکنند. بیشتر دانشجویان گزارش کردهاند که آنها بیش از ۲۰۰ پیامک در هر روز میفرستند!
بسیاری از اتلاف کنندههای بالقوه زمان به استفاده از اینترنت مربوط است، یک وسیله ضروری برای بیشتر افراد. اگرچه اینترنت کارها را راحتتر کرده است، ولی خطرهای جدیدی به همراه دارد. درواقع، وابستگی به اینترنت بهعنوان یک مفهوم جدید اعتیاد ظاهر شده است!
نحوه استفاده از زمانتان را بر اساس اینکه آیا رویدادها یا تکالیف در زندگی شما مهم یا فوری هستند یا نه، میتوان به چهار بخش طبقهبندی کرد. برای مثال تکمیل مقاله پژوهشی یک تکلیف مهم است اما ممکن است در شروع ترم برای انجام آن عجلهای نباشد، درحالیکه امتحان روز بعد هم مهم و هم فوری است.
تغییر صفحهنمایش رایانه در اغلب موارد نه مهم و نه فوری است، درحالیکه بسیاری از متوقف سازها نظیر تعارضهای زمانبندی در رویدادهای اختیاری ممکن است فوری به نظر برسند، اما واقعاً مهم نباشند.
بخش ۱: مهم/ فوری بحران فشار مشکلات تکمیل پروژهها در دقایق آخر | بخش ۲: مهم/ غیر فوری برنامهریزی پروژههای بلندمدت |
بخش ۳: فوری/ غیر مهم متوقف سازها رویدادهای غیرضروری اما خاص زمان | بخش ۴: غیر مهم/ غیر فوری کارهایی که انجام میدهید ولی ضروری نیستند هدر دهندههای وقت (تلویزیون و اینترنت) |
همانطور که شما میبینید، هدر دهندههای وقت از قبیل کارهایی که انجام میدهید ولی ضروری نیستند به بخش ۴ تعلق دارند. متأسفانه، بیشتر مردم مقدار زیادی از وقت خودشان را در این بخش میگذرانند. چرا شما آنطور فکر میکنید؟
پاسخ در این واقعیت نهفته است که کارهایی که برای شما مهم نیستند باعث استرس نمیشوند، درحالیکه توهم یا پیام مؤثر بودن را به خودمان میدهیم (و به دیگران منتقل میکنیم). البته درواقع این کارها ما را مشغول نگه میدارند.
بسیاری از افراد، بدون شک تعلل ورزی را بهعنوان مورد شماره یک هدر دهنده وقت در نظر میگیرند. حواس تعلل ورزان با درگیرشان در کارهای غیرضروری یا با جواب دادن به متوقف سازها پرت میشود. انجام فعالیتهای بخشهای ۳ و ۴ به بهای پرداختن به فعالیتهای بخشهای ۱ و ۲ نشانه واضحی از تعلل ورزی است.
پس چهکارهایی میتوانید برای مدیریت زمانتان انجام دهید؟ بهطور واضح، همه ما مجبوریم با کارهایی که هم مهم و هم فوری هستند درگیر شویم (بخش ۱). بااینحال، کلید مدیریت موفق زمان این است که هر روز زمانی برای انجام برخی فعالیتهای بخش ۲ اختصاص یابد. برای مثال، شما ممکن است مرور ادبیات پژوهشی را برای مقاله پژوهشی ترم شروع کنید.
بررسی برنامههای فوقلیسانس در رشته خودتان را مدتها قبل از دریافت مدرک لیسانس شروع کنید. از طریق انجام کارهایی که مهم هستند اما هنوز فوری نیستند از بحرانهای بعدی جلوگیری میکنید، نگاه به آینده را تقویت میکنید و احساس کنترل بیشتر بر کارهایی میکنید که واقعاً در درازمدت مهم هستند.
در اصل، از طریق تأکید بر بخش ۲ جدول، شما از تمایلات خود جلوگیری میکنید، درحالیکه در بخش ۱ جدول زندگی میکنید، شما با تمایلات خودتان میجنگید.
برخی از راهبردهای مدیریت زمان خوب کداماند؟
دورههای منظمی برای مطالعه انتخاب کنید
در نظر گرفتن زمان منظم در هر روز برای مطالعه شما را از سردرگمی در بین تکالیف مختلف که باید انجام دهید، رهایی مییابید. همیشه رویدادهای غیرمنتظره وجود دارند که زمان را از شما میربایند. اگر شرایطی وجود دارد که مانع مطالعه شما میشوند، برنامه خود را تعدیل کنید. اگر برنامه زمانی برای خود تنظیم نکنید، احتمال درگیری در تکالیف دیگر افزایش مییابد.
محیطی را ایجاد کنید که عاری از عوامل حواسپرت و متوقف ساز باشد
شما در دنیای مملو از ابزارهای فناوری زندگی میکنید، معمولاً بیشتر اوقات از گوشی هوشمند خودتان استفاده میکنید، همزمان به آیپد خود گوش میدهید و همچنین به تلویزیون نگاه میکنید. اگرچه انجام چند تکلیف بهصورت همزمان معمول است و حتی ممکن است فکر کنید که آن یک نقطه قوت است، بااینحال، مشکل زمانی رخ میدهد که باور داشته باشید شما میتوانید مطالب پیچیده را درحالیکه در فعالیتهای دیگر نظیر ارسال پیامک درگیر میشوید، یاد بگیرید.
همانطور که میدانید ظرفیت توجه ما خیلی محدود است. عدد جادویی را به یاد دارید؟ در هر زمان، حافظه کاری یک فرد بزرگسال میتواند تنها پنج تا نه قطعه از اطلاعات را نگه دارد. اگرچه شما میتوانید اطلاعات جدید را در حال حواسپرتی یاد بگیرید، بااینحال فرایند رمزگردانی در مقایسه با زمانی که حواستان متمرکز است، خیلی سطحیتر خواهد بود.
البته، این ممکن است به کیفیت بازیابی نظیر زمانی که شما نیاز به دستیابی به دانشآموختهشده برای امتحان دارید، تأثیر بگذارد. افزون بر این، تقسیم توجه خودتان در بین تکالیف متعدد و رقیب با توجه به مقدار زمان اختصاصیافته به تکلیف آماج یا هدف بسیار دشوار خواهد بود.
علاوه بر خاموش کردن تلفن خودتان در حین مطالعه، محیط مطالعه کنونی خودتان را تحلیل و مشخص کنید که آیا آن محیط مطالعه برای شما جای بهتری است یا نه. اغلب دانشجویان در یکی از پنج محل زیر مطالعه میکنند: خانه، خوابگاههایشان، آپارتمان، منزلهای خیریه یا کتابخانه.
هر موقع تصمیم میگیرید مطالعه کنید، عوامل حواسپرت موجود را در نظر بگیرید. اگر میبینید که بهصورت مداوم عواملی نظیر بحثها، زنگ تلفن، موسیقی و … حواستان را پرت میکنند، محل دیگری را برای مطالعه در نظر بگیرید.
تکالیف را طوری برنامهریزی کنید که بتوانید آنها را در بلوکهای زمانی ۳۰ تا ۶۰ دقیقه به اتمام برسانید.
دو دلیل عمده برای برنامهریزی بلوکی وجود دارد. نخست اینکه عاقلانه است تا اهداف میانمدت و تکالیف خاصی را برای هرکدام از هدفهای اصلی خودتان در نظر بگیرید. سازماندهی زمان در راستای اهداف میانمدت و تکالیف روزانه به شما کمک میکند تا به احساس خودکارآمدی بیشتری هنگام دستیابی به اهداف میانمدت و انجام تکالیف روزانه برسید.
برای مثال، در برنامهریزی برای نوشتن یک مقاله، شما ممکن است تصمیم بگیرید ۳۰ دقیقه وقت برای تهیه رئوس مطالب و ۳۰ دقیقه دیگر را برای تعیین اینکه چه موضوعاتی را باید تحت پوشش قرار دهید، صرف کنید.
دوم اینکه بسیاری از دانشجویان فرصتهای مطالعه را از طریق غفلت از زمان مابین کلاسها از دست میدهند. فاصلههای زمانی کوتاه با همدیگر جمع میشوند و به یک و یا چند ساعت مطالعه در طول روز تبدیل میشوند. فاصلههای کوتاه مطالعه و همچنین فاصلههای طولانی را هنگام برنامهریزی مطالعه خودتان مدنظر داشته باشید.
زمان استراحت یا وقفههای کوتاه برای خود در نظر بگیرید
مقدار مطالعه شما از طریق انگیزش و تمرکز شما مشخص میشود. در کل بیشتر دانشجویان زمان استراحت پنج یا ۱۰ دقیقهای برای هریک ساعت مطالعه خودشان نیاز دارند، بااینحال، شما ممکن است قادر باشید برای دورههای طولانیتری حواس خودتان را متمرکز کنید.
بهتر است فاصلههای زمانی مطالعه را بر اساس نیازهای شخصی خودتان تنظیم کنید. اگر میبینید که بهراحتی حواستان پرت میشود، ممکن است دو یا سه دقیقه زمان استراحت بعد از نیم ساعت مطالعه یا نظیر آن موردنیاز باشد.
بهصورت دقیق مشخص کنید که چه برنامهای برای استفاده از زمان خودتان دارید
موفقیت تحصیلی نه بر اساس مقدار مطالعه، بلکه بر اساس نحوه مطالعه شما مشخص میشود. اگر شما هدف خودتان را به تکالیف مختلف تقسیم کنید، همانطور که قبلاً توضیح داده شد، متوجه خواهید شد که تعیین نحوه اختصاص زمانتان چقدر آسانتر است.
تنها نام دوره یا موضوع مطالعه (برای مثال روانشناسی) را در برنامه خودتان ننویسید. مشخص کنید که چه برنامهای برای خودتان در طول زمان مطالعه دارید.
هنگامیکه بلوکهای زمانی طولانی برای مطالعه دارید موضوعات مختلفی را در برنامه بگنجانید
هیچ دلیلی وجود ندارد تا مطالعه موضوع معینی را قبل از پرداختن به موضوع بعدی کامل کنید. اگر شما تکالیفی برای کامل کردن در یکی از واحدهای درسی دارید، ممکن است متوجه شوید که از طریق تکمیل جنبههای خاص تکلیف در یک حیطه موضوعی و برگشت به بخش دیگری از تکلیف در زمان بعدی بهتر میتوانید انگیزش و تمرکز خودتان را کنترل و مدیریت کنید.
علاوه بر این، شما باید توالی موضوعات مختلفی را طوری مشخص کنید که مطالب مشابهی (برای مثال، حل مسائل و توازن معادلههای شیمیایی) را برای دورههای طولانی زمان انجام ندهید.
تغییر دادن نوع مطالب موردمطالعه در یک محیط به نظر میرسد که تأثیر عمیقتری بر مغز در مقایسه با تمرکز بر تنها یک مهارت در یک زمان میگذارد. برای مثال موسیقیدانها، گامها، قطعههای موسیقیایی و آهنگها را در جلسات تمرین بهمنظور اجرای آن به بهترین نحو با هم ترکیب میکنند.
زمان موردنیاز برای هر تکلیف را حدس بزنید
برآورد دقیق مقدار زمان موردنیاز برای هر موضوع از طریق تجربه حاصل میشود. هرچقدر شما زمان را دقیقتر برآورد کنید، برنامه مطالعه شما واقعگرایانهتر خواهد بود. بااینحال، هیچ شخصی نمیتواند همیشه برآورد درستی داشته باشد. زمانی که شروع به مطالعه و نوشتن میکنید متوجه خواهید شد که مقدار زمان موردنیاز برای کامل کردن تکلیف را کمتر از حد برآورد کردهاید. اگر این اتفاق بیفتد، بهتر است برنامه روز بعد را تعدیل کنید.
تکالیف را اولویتبندی کنید
یکی از مهمترین عوامل در توسعه نظام مدیریت زمانی مؤثر، اولویتبندی تکالیف است. چیزهایی که شما انجام میدهید اهمیت یکسانی ندارند. لازم است تصمیم بگیرید کدام تکلیف را باید ابتدا انجام دهید. همانطور که قبلاً بحث شد، تمیز قائلشدن بین تکالیف مهم و فوری از اهمیت خاصی برخوردار است. تکالیف فوری توجه آنی میطلبند. تلفن نمونهای از تکالیف فوری است. هنگامیکه تلفن زنگ میزند، شما به خودتان میگویید ”من باید به تلفن جواب بدهم.“ ولی شما هر روز چند تماس تلفنی دریافت میکنید که میتوان بهعنوان مهم در نظر گرفت؟
بهطور مشابهی، اغلب دانشجویان، مطالعه درسی خودشان را برای خواندن و پاسخ به متنهایی که کاملاً اجتماعی هستند، قطع میکنند. اگرچه بیشتر پیامکها ممکن است مهم باشند (بهویژه اگر آنها از طرف خانواده یا دوستان خوب باشند)، بااینحال، آنها ممکن است فوری نباشند― شما میتوانید هر موقع که خواستید به آنها پاسخ دهید! آیا شما میتوانید بین تکالیف مهم و فوری با ارائه چند نمونه از زندگی خودتان تمایز قائل شوید؟
تکالیفی را که دوست ندارید ابتدا انجام دهید
آیا شما تمایل به تأخیر انداختن تکالیف دشوار دارید؟ آیا شما بیانات زیر را به یاد دارید: ”من آن را بعداً انجام خواهم داد“ یا ”من آن را فردا انجام خواهم داد.“ اگر چنین است، همرنگ جماعت هستید. نرمال یا عادی هستید! افراد تمایل دارند نخست کارهای موردعلاقه خودشان را انجام دهند. در ادامه این فصل، ما درباره تعلل ورزی جهت کمک به شما برای مقابله با مشکل به تأخیر انداختن تکالیف صحبت خواهیم کرد.
به مطالعه واحد درسی که دوست ندارید یا انجام نخست آن برای شما سخت است، فکر کنید. در استفاده از این راهبرد مزایای زیادی دارد: نخست اینکه شما در پایان روز خسته میشوید و باید زمانی که سرحال و هشیارتر هستید مطالب دشوار را مطالعه کنید. ثانیاً یک روش برای مقابله با مشکل تعلل ورزی، انجام بلافاصله تکالیفی است که موردعلاقه شما نیستند. درنهایت، شما اغلب احساس میکنید هنگامیکه بهترینها را برای آخر سر نگه میدارید چیزی برای انتظار دارید.
هر موقع ممکن باشد تکالیف خودتان را از قبل انجام دهید
قبل از شروع هفته، حجم کاری برای هفته و حتی ماه آتی را سنجش کنید، بهویژه رویدادهایی که مستلزم تغییر در برنامه شما میباشند. برای مثال، فرض کنید شما میدانید که آخر هفته به خانه خودتان خواهید رفت یا یک رویداد مهم اجتماعی پیش رو خواهید داشت. افزون بر این، شما متوجه میشوید که یک امتحان میانترم اصلی در طرف صبح روز دوشنبه بعدازآن هفته دارید.
لازم است تغییراتی در برنامه مطالعه خود ایجاد کنید تا خودتان را برای امتحان آماده کنید. همچنین، برخی تکالیف نظیر مقالات مهم، ممکن است به بیش از یک هفته وقت نیاز داشته باشند. از طریق فهمیدن اینکه کدام تکالیف آتی باید انجام گیرند، شما میتوانید راهبردی برای کامل کردن بهموقع آنها در نظر بگیرید و از یک طوفان کامل اجتناب کنید!
قرار ملاقات را بهمحض اینکه مشخص شدند در تلفن هوشمند یا تقویم خود یادداشت کنید
آیا رویدادهای زیر برای شما اتفاق افتادهاند؟ شما کارت ویزیت یا قرار ملاقات را از دکتر یا دندانپزشک خود برای جلسه بعدی دریافت کرده و آن را در جیب یا کیف خود قرار داده و متأسفانه یادتان رفته باشد به آن نگاه کنید و قرار ملاقات را از دست داده باشید. شما بعد از کلاس با استاد خود صحبت کرده و با او قرار ملاقات میگذارید. شما حتی تاریخ و روز را بر روی تکهای کاغذ نوشته باشید، بعد شما کاغذ را گم کرده و قرار ملاقات را فراموش کنید.
همه ما موقعیتهای بیشماری را به یاد داریم که در آن قرار ملاقات را به دلیل مدیریت زمانی ضعیف از دست دادهایم. نویسنده نخست کتاب موقعیتهای زیادی را به یاد میآورد هنگامیکه او از همسرش میپرسد که آیا تکهای کاغذ از جیب او قبل از شستن آنها پیدا کرده است یا نه. نویسنده دوم عادت داشته است که قرار ملاقات را بهصورت بدخط در کف دست خود بنویسید و همانطور که حدس میزنید، بعد از شستن دستها آنها را فراموش میکرد!
خوشبختانه، ما اکنون هرگز قرار ملاقات را فراموش نمیکنیم (خوب بهندرت فراموش میکنیم) زیرا همه قرار ملاقات مهم را در سررسید یا تقویم خود مینویسیم. یکی از مزایای حمل سررسید یا داشتن تلفن هوشمند این است که شما میتوانید برنامه زمانی قرار ملاقات را در آن وارد کنید. اگر شما تغییراتی در برنامه خود داشته باشید، میتوانید بهراحتی آن را اعمال کنید.
از فناوری برای مدیریت زمان خود استفاده کنید
ما قبلاً درباره استفاده از تلفن هوشمند برای کمک به مدیریت زمانتان صحبت کردیم. فناوری ابزارهای متعددی برای مدیریت مؤثر زمان فراهم میکند. برخی از ابزارهای مدیریت زمان عبارتاند از: تقویمهایی که شما میتوانید یادآورهایی را راهاندازی کنید تا پیامهایی ظاهر گردند، نقشههای یادآوری تصویری که شما میتوانید از طریق آن فهرستهایی را ایجاد کنید و به هنگام ضرورت آنها را دوباره مرتب کنید، روشهای مدیریت ایمیل که شما میتوانید ایمیلهای دارای اولویت را مشخص نمایید.
همچنین برنامهها و محصولات جدیدی بهصورت مداوم ایجاد میشوند و برنامههای موجود بهروز میشوند تا با مهارتهای مدیریت زمان شما بهپیش بروند. اگرچه استفاده از فناوری در مدیریت زمان یک مهارت ارزشمندی است، بااینحال، مدیریت زمانِ فناوری شما از اهمیت زیادی برخوردار است!
چگونه یک نظام برنامهریزی و مدیریت زمان ایجاد کنم؟
ما اکنون از اطلاعات ارائهشده در این فصل برای ایجاد یک نظام برنامهریزی و مدیریت زمان استفاده میکنیم. در زیر سه شکل مفید برنامهریزی زمان برای شما ارائه شده است: تقویم نیمسال تحصیلی، فهرست کارهای دارای اولویت هفتگی و برنامه زمانبندی هفتگی.
تقویم نیمسال تحصیلی
تقویم نیمسال باید برای مشخص کردن تاریخهای مقرر هر ماه برای تکالیف، تاریخ آزمونها، رویدادها و فعالیتهای غیر تحصیلی مهم بهکاربرده شود. این تقویم باید بر روی دیوار یا میز شما نصب شود. تقویمهای نیمسال را میتوانید از کتابفروشیهای دانشگاه و مراکز فروش نوشتافزار خریداری کنید.
فهرست کارهای دارای اولویت هفتگی
این فرم به شما امکان میدهد تا فهرستی را برای همه کارهایی که میتوانید یا باید در طول هفته بر اساس اهدافتان انجام دهید، ایجاد کنید. هر هفته شما درباره اولویت هریک از تکالیف تصمیم بگیرید و ترتیب اهمیت آنها را مشخص کنید.
برنامه زمانبندی هفتگی
آخرین فرم، برنامه زمانبندی هفتگی است که زمان و ترتیب کارها و فعالیتهای هر هفته را مشخص میکند. این برنامه زمانبندی هر هفته ایجاد و هر روز بازبینی میشود تا مشخص کند که آیا تغییراتی برای روز بعدی به خاطر شرایط پیشبینینشده موردنیاز است یا نه (برای مثال، تغییرات در وقت ملاقات یا نیاز به زمان اضافی برای انجام تکالیف). بدیهی است که تلفن همراه هوشمند وضعیت مشابهی را برای شما ایجاد میکند.
برای مشاوره درباره مدیریت زمان و دریافت فرمهای مربوط به برنامه زمانبندی استفاده از زمان، برنامه زمانبندی هفتگی، فرم هدر دهندههای وقت اولویتبندی تکالیف میتوانید با هماهنگی قبلی به مرکز مشاوره جوانه رشد تبریز مراجعه کنید.
منبع:
دمبو، مایرون، اچ.، و سلی، هلنا. (۱۳۹۷). انگیزش و راهبردهای یادگیری برای موفقیت در دانشگاه: با تمرکز بر یادگیری خودنظمدهی. (ترجمه احمد علیپور و اکبر رضایی). تهران: ارجمند. (تاریخ انتشار اثر به زبان اصلی، ۲۰۱۲