فراشناخت و سنجش آن – دکتر اکبر رضایی روانشناس تبریز – مرکز مشاوره جوانه رشد تبریز
فراشناخت یک سازه روان‌شناختی است که همانند سایر سازه‌های فراشناختی دیگر به‌طور مستقیم قابل‌مشاهده نیست؛ بنابراین در ادبیات نظری تعریف واحدی برای مفهوم فراشناخت ارائه نشده و به‌تبع آن روش‌های مختلفی برای سنجش آن مطرح شده است. هر یک از این روش‌ها برای اهداف مختلف قابل‌استفاده‌اند. در ادامه هر یک از این روش‌ها به‌طور مختصر توضیح داده شده است.
سنجش اهداف مرتبط با دانش فراشناختی در کلاس درس
سنجش اهداف مرتبط با دانش فراشناختی منحصربه‌فرد است؛ زیرا اهداف مستلزم یک دیدگاه متفاوت ازآنچه یک جواب ”صحیح“ است را شامل می‌شود. اغلب تکالیف سنجشی برای اهدافی که مرتبط با دانش امور واقعی، دانش مفهومی و دانش روش یا روندی است یک پاسخ ”درست“ دارند، به‌جز اینکه فعل در اهداف با فرایند شناختی آفریدن مرتبط است. افزون بر این، پاسخ برای همه دانش‌آموزان یکسان است. برای مثال، برای یک هدفی که شامل به یادآوردن دانش امور واقعی است، تاریخ ملی شدن صنعت نفت ایران، برای همه دانش‌آموزان یکسان است. در مقابل، برای اهدافی که شامل دانش فراشناختی است ممکن است دیدگاه‌های و تفاوت‌های فردی در پاسخ ”درست“ اهمیت داشته باشد. افزون بر این، هرکدام از این سه نوع دانش فراشناختی ممکن است مستلزم یک دیدگاه متفاوت بر پاسخ ”درست“ باشد.
برای ”دانش استراتژیکی“ دانش و باورهایی درباره استراتژی‌های کلی ممکن است ”درست“ باشد. برای مثال اگر از دانش‌آموزان خواسته شود تا صرفاً اطلاعاتی درباره استراتژی‌های کلی برای حافظه (برای مثال استفاده از سرواژهها) را یادآوری نمایند، بنابراین در حقیقت یک پاسخ درست وجود دارد. از طرف دیگر، اگر از دانش‌آموزان خواسته شود تا این دانش را در یک موقعیت جدید به کار بگیرند، بنابراین، ممکن است روش‌های احتمالی بسیاری برای استفاده کردن از سرواژهها برای کمک به آن‌ها در به یادآوردن اطلاعات مهم وجود داشته باشد.
دو خرده نوع دیگر دانش فراشناختی نیز احتمالات بیشتری برای تفاوت‌های فردی در سنجش فراهم می‌آورد. خرده نوع مربوط به تکالیف شناختی دانشی را شامل می‌شود که یک پاسخ صحیح را می‌طلبد. برای مثال، این یک امر بدیهی است که بازشناسی تکالیف آسان‌تر از یادآوری تکالیف است؛ بنابراین سؤال درباره این روابط یک پاسخ صحیح دارد. از طرف دیگر، شرایط، موقعیت‌ها، بافت‌ها و فرهنگ‌های بسیار متفاوتی وجود دارد که تغییر روش استراتژی‌های کلی شناختی می‌تواند مورداستفاده قرار گیرد. اختصاص دادن یک پاسخ صحیح به تکالیف سنجشی بدون در نظر گرفتن دانش شرایط و بافت‌های مختلف دشوار است.
درنهایت اینکه در سنجش دانش شخصی نیز احتمالات بیشتری برای تفاوت‌های فردی مطرح است. در این خرده نوع فرض شده است که دانش‌آموزان در دانش و انگیزش خودشان متفاوت هستند. از این گذشته، چگونه می‌توان یک پاسخ ”صحیح“ برای دانش شخصی تعیین کرد؟ دانش شخصی حتی ممکن است معیوب باشد (برای مثال، دانش‌آموزی باور دارد که اگر او شب قبل از امتحان، پیتزای فلفلی بخورد، او سؤالات آزمون را بهتر پاسخ می‌دهد) و این بایستی فرصتی باشد تا این باور خرافی و معیوب اصلاح گردد. بااین‌حال، شاید بهترین راه سنجش دانش شخصی، کمک کردن به دانش‌آموزان باشد تا هوشیاری و آگاهی بیشتری از باورهای خودشان داشته باشند، و نیز کمک کردن به آن‌ها تا اینکه چگونگی نظارت و ارزیابی این باورها را یاد بگیرند.
سنجش دانش فراشناختی با استفاده از اندازهگیریهای مداد و کاغذی دشوار است؛ بنابراین، اهداف مرتبط با دانش فراشناختی ممکن است در بافت فعالیت‌های کلاسی و بحث‌های مربوط به انواع مختلف استراتژی‌های یادگیری بهتر موردسنجش قرار گیرند. به‌ویژه، دورههای طراحی‌شده برای تدریس استراتژی‌های عمومی برای یادگیری و تفکر (برای مثال، کلاس‌هایی برای استراتژی‌های یادگیری، مهارت‌های فکر کردن و مهارت‌های مطالعه) دانش‌آموزان را یادگیری همه جنبههای دانش فراشناختی درگیر می‌نماید. دانش‌آموزان می‌توانند درباره استراتژی‌های کلی یاد بگیرند و همچنین یاد می‌گیرند که دانش‌آموزان دیگر چگونه از این استراتژی‌ها استفاده می‌کنند. آن‌ها سپس می‌توانند استراتژی‌های شخصی خودشان را با استراتژی‌های مورداستفاده دیگران مقایسه نمایند. علاوه بر این بحث‌های کلاسی در هر دورهای، نه‌فقط دورههای استراتژی که تمرکز بر موضوعات یادگیری و فکر کردن دارند می‌توانند به دانش‌آموزان کمک کند تا آن‌ها از دانش فراشناختی خودشان آگاه باشند. ضمن اینکه معلمان به حرف‌های دانش‌آموزان درباره استراتژی‌های مورداستفاده خودشان در این بحثها گوش می‌کنند، آن‌ها بایستی به‌طور انفرادی با دانش‌آموزان صحبت کنند و یا یادداشت‌های روزانه دانش‌آموزان را درباره یادگیری خودشان بخوانند. معلمان ممکن است با استفاده از این روش‌ها اطلاعات زیادی در زمینه دانش فراشناختی دانش‌آموزان کسب نمایند.
استفاده از مصاحبه و پرسشنامه برای سنجش فراشناخت
در این روش معلمان و پژوهشگران از آزمودنی‌ها می‌خواهند تا به پرسش‌ها جواب دهند یا وضعیت خود را درباره فرایندهای شناختی بر روی مقیاس رتبه‌ای درجه‌بندی کنند. این کار ممکن است برای کودکان سنین پایین‌تر مشکلاتی ایجاد کند. در مطالعاتی که با استفاده از روش‌های خود سنجی انجام می‌گیرند ممکن است کودکان در اثر محدودیت مهارت‌های زبانی، سردرگمی درباره فرایندهای موردبررسی یا ناتوانی برای تعمق درباره رویدادهای فرضی در یک وضعیت نامطلوب قرار گیرند و مهارت‌ها یا دانش فراشناختی خود را به‌درستی گزارش نکنند. این بدین معنی است که نارسایی‌های شناسایی‌شده به‌وسیله پرسشنامه و مصاحبه ممکن است دانش فراشناختی کودکان را به‌درستی منعکس نکند. بلکه انعکاسی از ناتوانی آنان برای درک محرک‌های کلامی و پاسخ دادن به سؤال‌های مصاحبه یا پرسشنامه باشد؛ بنابراین روش‌های خودسنجی خالی از اشکال نیستند. بااین‌حال به دلیل برخورداری از ساختار معین و نیز سهولت کار توسط پژوهشگران مورد استقبال قرار گرفته است. در ادامه تعدادی از پرسشنامه‌های نسبتاً معتبر جهت استفاده معلمان، مربیان و پژوهشگران ارائه شده است.
پرسشنامه دانش فراشناختی سوانسون
پرسشنامه دانش فراشناختی سوانسون در ایران توسط تعدادی از پژوهشگران ازجمله آوانسیان (۱۳۷۷) و کریمی و سالاری فر (۱۳۸۰) به شیوه مصاحبه مورداستفاده قرار گرفته است. این پرسشنامه شامل ۱۷ سؤال است و از طریق آن‌ها سه طبقه دانش فراشناختی (دانش مربوط به شخص، تکلیف و استراتژی) موردسنجش قرار می‌گیرند. در این روش آزمودنی و مصاحبه‌گر پشت یک میز کنار هم می‌نشینند و یک دستگاه ضبط‌صوت مقابل آن‌ها گذاشته می‌شود. پس از برقراری ارتباط و توضیح اهداف پژوهش و آگاه نمودن آزمودنی‌ها از ماهیت مصاحبه به او فرصت داده می‌شود تا آزمودنی صدای ضبط‌شده خود را بشنود. به آزمودنی گفته می‌شود که در این مصاحبه پاسخ درست یا غلط وجود ندارد و فقط می‌خواهیم بدانیم درباره سؤالات مطرح شده او چگونه فکر می‌کند. سپس سؤال‌ها به‌صورت محاوره‌ای از متن مصاحبه خوانده می‌شود. اگر آزمودنی قادر به پاسخگویی نبود یا مطلب را درست نفهمیده بود. سؤال دوباره تکرار می‌شود. اگر تکرار سؤال نتوانست کمکی به روشن‌تر شدن پاسخ بنماید سؤال در قالب عبارت دیگری طرح می‌شود تا سرانجام آزمودنی بتواند به سؤال پاسخ دهد. جلسات مصاحبه به‌طور کامل روی نوار کاست ضبط می‌گردد. معمولاً هر مصاحبه ۳۰ تا ۳۵ دقیقه طول می‌کشد.
روایی محتوایی پرسشنامه: با توجه به اینکه تکالیف موجود در پرسشنامه مصاحبه‌ای به‌خوبی با تعاریف و مفهوم‌سازی نظری فلاول از صفت مکنون دانش فراشناختی مطابقت دارند بنابراین پرسشنامه از روایی محتوایی بالایی برخوردار است.
پایایی پرسشنامه: پژوهش‌های مختلف نشان داده‌اند که این پرسشنامه از پایایی قابل قبولی برخوردار است. برای مثال آوانسیان (۱۳۷۷) و سالاری فر (۱۳۸۰) در پژوهش خودشان به ترتیب ضریب آلفای ۷۲/۰ و ۷۱/۰ را برای این پرسشنامه گزارش کرده‌اند.
سؤال‌های پرسشنامه دانش فراشناختی سوانسون
۱- چه چیزی یک فرد را با هوش می‌کند؟
۲- روزی با بچه‌ای صحبت می‌کردم که مسائل را واقعاً خوب حل می‌کرد. بعد از او پرسیدم آیا تو در خواندن هم موفقی؟ فکر می‌کنید که آن بچه چه جوابی داد؟ دلیل شما چیست؟
۳- روزی از بهرام خواسته شد تا یک داستان پلیسی ۱۰۰ صفحه‌ای را بخواند و راز قتل را کشف کند، و محسن هم یک داستان پلیسی خواند که ۵۰ صفحه بود. به نظر شما پیدا کردن قاتل برای کدام‌یک دشوارتر است؟ احتمال دارد که جواب کدام‌یک درست‌تر باشد؟ چرا؟
۴- گروهی از بچه‌های کلاس می‌خواستند بازی با کامپیوتر را انجام بدهند که در آن مسئله‌ای باید حل می‌شد. حمید یک کامپیوتر شخصی دارد. به نظر شما حل مسئله برای حمید ساده‌تر است یا بهرام که در خانه کامپیوتر ندارد؟ چرا؟
۵- بهرام بهتر از سایر بچه‌های کلاس می‌تواند نقاشی بکشد، مسئله‌های ریاضی را بفهمد و با آلات موسیقی کار کند. به نظر شما آیا او زرنگ‌ترین شاگرد کلاس است؟ چرا؟
۶- مریم از یکی از بچه‌های کلاس مقداری پول قرض کرد. او به کسی که از او پول گرفته بود، گفت که پول نداره تا آن را پس بدهد. روز بعد او مقداری شیرینی برای یکی از دوستانش خریده بود. به نظر شما آیا مریم با مسئله‌ای روبرو است؟ چرا؟
۷- چه کسی باهوش‌تر است. کسی که جواب یک مسئله ریاضی را بدون اینکه وقت صرف کرده باشد می‌داند، یا کسی که مقداری وقت صرف کرده تا آن را حل کند؟ چرا؟
۸- بهرام ۵۰ عدد تخم‌مرغ را در زنبیلی گذاشته و آن را روی سرش قرار داده است. یکی از تخم‌مرغ‌ها قهوه‌ای و بقیه سفید هستند. بهرام درحالی‌که تخم‌مرغ‌ها را روی سرش گذاشته است از روی تنه درختی که بر روی رودخانه قرار دارد، عبور می‌کند. هنگامی‌که به وسط تنه درخت می‌رسد، رهگذری از آن طرف رودخانه به او می‌گوید، قبل از عبور از روی تنه درخت، تخم‌مرغ قهوه‌ای را به من نشان بده، من می‌خواهم فوراً آن را ببینم. به نظر شما آیا او با مسئله‌ای روبرو شده است؟ چرا؟ بهرام با چه نوع مسئله‌ای مواجه است؟ چرا؟
۹- بهرام چطور می‌تواند این مشکلش را حل کند؟
۱۰- پروین در جنگلی گم شده بود. بعد به شهری رسید که در آن دو دسته از مردم زندگی می‌کردند. راست‌گویان و دروغ‌گویان. راست‌گویان همیشه راست و دروغ‌گویان همیشه دروغ می‌گفتند. اولین کسی که پروین با او برخورد می‌کند از او آدرس خانه‌اش را می‌پرسد، این شخص پروین را به سمت جهتی هدایت می‌کند. حرف‌های دومین نفری که پروین با او روبرو می‌شود، کاملاً مخالف راهنمایی‌های نفر اول است. آیا پروین با مسئله‌ای روبرو است؛ که باید آن را حل کند؟ چرا؟
۱۱- پروین چطور می‌تواند این مشکل را حل کند؟
۱۲- مسئله چه کسی آسان‌تر است، پروین یا بهرام؟ چرا؟
۱۳- بچه‌ها چطوری مشکلاتشان را حل می‌کنند؟ چگونه کارهایشان را انجام می‌دهند؟
۱۴- مردی یک بخاری جدید برای منزلش خرید تا بتواند در هزینه خرید سوخت خانه صرفه‌جویی کند. او توانست مقداری پول پس‌انداز کند. ازآنجایی‌که صورتحساب سوخت منزلش به نصف کاهش یافته بود، خوشحال شده و تصمیم گرفت که بخاری جدید دیگری بخرد تا هزینه سوخت خانه خود را به صفر برساند. شما فکر می‌کنید که مشکلش را حل کرده؟ چرا؟
۱۵- به نظر شما از این دو نفر چه کسی باهوش‌تر است. ”سعید که یک نقاشی کشیده و می‌خواهد آن را بفروشد“ یا ”نادر که در یک فروشگاه کار می‌کند و مسائل ریاضی را برای یک فروشگاه حل می‌کند“؟ چرا؟
۱۶- فکر می‌کنید بزرگ‌ترها از بچه‌ها باهوش‌ترند؟ چرا؟
۱۷- ناصر ۵ ساله است و همه‌چیز را درباره دایناسورها می‌داند. پدر ناصر، چیز زیادی درباره دایناسورها نمی‌داند. اگر ناصر و پدرش کتابی درباره دایناسورها مطالعه کنند، چه کسی مطالب بیشتری به یاد خواهد آورد؟ چرا؟
شیوه نمره‌گذاری سؤال‌های پرسشنامه دانش فراشناختی سوانسون
برای نمره‌گذاری پاسخ هر آزمودنی به سؤال‌ها از نوار کاست پیاده و رونویسی می‌شود و جهت افزایش دقت در کدگذاری، بایستی هر سؤال به‌طور جداگانه موردبررسی قرار گیرد. به‌عبارت‌دیگر ابتدا پاسخ تمام آزمودنی‌ها به سؤال یک و بعد تمام آزمودنی‌ها به سؤال دو و الی‌آخر کدگذاری شود. کدگذاری پاسخ‌ها بر اساس دستورالعمل مربوطه انجام می‌گیرد. در جدول ۱ دستورالعمل نمره‌گذاری برای سؤال یک ارائه شده است و سؤال‌های دیگر نیز به همین منوال بر اساس دستورالعمل‌های مربوط به پاسخ‌های کلید نمره‌گذاری می‌شوند.
جدول ۱ دستورالعمل نمره‌گذاری برای سؤال یک پرسشنامه دانش فراشناختی سوانسون
| سؤال ۱) چه چیزی یک فرد را با هوش می‌کند؟ | ||
| درجه | مفهوم (فرایندهای درونی تا بیرونی) | مثال‌ها |
| ۵ | بیاناتی درباره سازنده‌های شناختی یا ذهنی (برای مثال، حافظه) | به یادآوردن، و توجه کردن آن‌ها چگونه فکر می‌کنند |
| ۴ | الف) بیاناتی درباره استراتژی (مطالعه، فعالیت). پاسخ بایستی فعالیت مبتنی بر یا متمرکز بر تکلیف باشد. یا ب) بیاناتی درباره اسناد | شما از طریق مطالعه و یادگیری با هوش می‌شوید آن‌ها به مدرسه می‌روند از طریق خوب خواندن آن‌ها بیشتر تلاش می‌کنند |
| ۳ | بیانات مرتبط با داشتن دانش و توانایی زیاد | دانشی که آن‌ها دارند مهارتی که آن‌ها دارند عقلی که آن‌ها دارند |
| ۲ | بیاناتی درباره شخص یا چیز دیگری به‌عنوان منبع با هوشی (معلمان، مدارس، کتاب‌ها). | اگر معلمان به آن‌ها … تدریس کنند. |
| ۱ | بیاناتی درباره عملکردهای کلاسی موفقیت‌آمیز. | گرفتن نمرات خوب |
| ۰ | هیچ‌کدام از پاسخ‌های بالا |
پرسشنامه حالت فراشناختی
پرسشنامه حالت فراشناخت توسط انیل و عابدی (۱۹۹۶) تهیه شده است. آن‌ها حالت فراشناختی را حالتی گذرا و متغیر افراد در موقعیت‌های عقلانی تعریف کرده‌اند که شدت آن در طول زمان به‌سرعت تغییر می‌کند.
این پرسشنامه از ۴ مقیاس (برنامه‌ریزی، نظارت شخصی، استراتژی شناختی و آگاهی) تشکیل شده و برای اندازه‌گیری هر مقیاس آن ۵ سؤال در نظر گرفته شده است. درمجموع پرسشنامه از ۲۰ سؤال تشکیل شده است. شماره سؤال‌های هر مقیاس در جدول ۲ ارائه شده است.
جدول ۲ مقیاس‌های پرسشنامه حالت فراشناختی و شماره سؤال‌های آن‌ها
| ردیف | مقیاس‌ها | شماره سؤال مربوط به هر مقیاس |
| ۱ | برنامه‌ریزی | ۲۰، ۱۶، ۱۲، ۸، ۴ |
| ۲ | نظارت شخصی | ۱۸، ۱۴، ۱۰، ۶، ۲ |
| ۳ | استراتژی شناختی | ۱۹، ۱۵، ۱۱، ۷، ۳ |
| ۴ | آگاهی | ۱۷، ۱۳، ۹، ۵، ۱ |
پرسشنامه حالت فراشناختی به‌صورت فردی و گروهی قابل‌اجراست و همه دانش‌آموزان بالاتر از دوره ابتدایی می‌توانند مفاهیم سؤال‌های پرسشنامه را بفهمند و حالات فراشناختی خود را مشخص کنند. برای نمره‌گذاری سؤالات این پرسشنامه از مقیاس ۴ درجه‌ای لیکرت (۴= کاملاً موافقم، ۳= موافقم، ۲= مخالفم، ۱= کاملاً مخالفم) استفاده می‌شود.
انیل و عابدی (۱۹۹۶) شواهد مربوط به پایایی و روایی پرسشنامه را ارائه کرده‌اند. ضرایب پایایی گزارش‌شده از ۷۰/۰ تا ۸۳/۰ متغیر بوده آن‌ها نتیجه‌گیری کرده‌اند که ابزار فراهم‌شده از پایایی کافی برخوردار است. آن‌ها برای بررسی روایی سازه، رابطه اندازه‌های حالت فراشناختی با پیشرفت تحصیلی را ملاک قرار داده و با توجه به همبستگی دو متغیر یادشده نتیجه گرفتند که پرسشنامه از روایی کافی برخوردار است.
سؤال‌های پرسشنامه حالت فراشناختی
۱٫ وقتی فکر می‌کنم می‌دانم در حال اندیشیدن هستم.
۲٫ وقتی‌که در حال انجام کاری هستم یا به هنگام مطالعه، کارم را بازبینی و تصحیح می‌کنم.
۳٫ تلاش می‌کنم ایده‌ها و اندیشه‌های اصلی سؤال‌های آزمون را کشف کنم.
۴٫ قبل از اینکه به سؤال‌های آزمون جواب دهم سعی می‌کنم هدف سؤال‌ها بفهمم.
۵٫ من نسبت به فنون و استراتژی‌های فکر کردن و زمان مناسب برای استفاده از هر استراتژی آگاهی دارم.
۶٫ من اشتباه‌های خود را اصلاح می‌کنم.
۷٫ من درباره ارتباط سؤال‌های آزمون با دانسته‌های قبلی‌ام از خود سؤال می‌کنم.
۸٫ من سعی می‌کنم تعیین کنتم که آزمون از من چه می‌خواهد.
۹٫ می‌دانم که برای آموختن مطالب یک درس به برنامه عملی نیاز دارم.
۱۰٫ من تقریباً همیشه می‌دانم که آزمونی که داده‌ام چگونه بوده و چه نمره‌ای خواهم گرفت.
۱۱٫ قبل از اینکه به سؤال‌های آزمون جواب بدهم، درباره منظور هر سؤال فکر می‌کنم و سپس به جواب دادن می‌پردازم.
۱۲٫ درباره اینکه چه‌کاری باید انجام بدهم و چگونه آن را انجام دهم، ابتدا اطمینان پیدا می‌کنم.
۱۳٫ نسبت به فرایندهای جاری تفکر خودآگاهی دارم.
۱۴٫ پیشرفت خود را پیگیری می‌کنم و در صورت لزوم فنون یا استراتژی‌های خود را تغییر می‌کنم.
۱۵٫ از فنون یا استراتژی‌های چندگانه برای حل مسائل آزمون استفاده می‌کنم.
۱۶٫ شیوه حل مسائل آزمون (جواب دادن به سؤال‌های امتحان) را تعیین می‌کنم.
۱۷٫ نسبت به تلاش خود برای فهمیدن سؤال‌های آزمون قبل از جواب دادن به آن‌ها آگاهی دارم.
۱۸٫ در حین پاسخ دادن به سؤال‌های آزمون دقت خود را کنترل می‌کنم.
۱۹٫ برای حل مسائل آزمون، اطلاعات مناسب را انتخاب و سازمان‌دهی می‌کنم.
۲۰٫ قبل از اینکه به سؤال‌های آزمون جواب دهم یا مسائل را حل کنم، سعی می‌کنم آن‌ها را بفهمم.
پرسشنامه استراتژی‌های انگیزشی برای یادگیری (پینتریچ و دی گروت، ۱۹۹۰)
پرسشنامه استراتژی‌های انگیزشی برای یادگیری (MSLQ) توسط پینتریچ و دی گروت (۱۹۹۰) برای اندازه‌گیری انگیزش و استفاده از استراتژی‌های شناختی و فراشناختی یادگیرندگان تهیه شده است. این پرسشنامه شامل ۴۴ سؤال است که دارای دو مقیاس باورهای انگیزشی و استراتژی‌های یادگیری خود نظم‌دهی است. مقیاس باورهای انگیزشی شامل ۲۲ سؤال است که سه عامل خود کارآمدی ، ارزش‌گذاری درونی و اضطراب امتحان را اندازه‌گیری می‌کند. مقیاس استراتژی‌های یادگیری خود نظم‌دهی نیز دارای ۲۲ سؤال است که دو عامل استفاده از استراتژی‌های شناختی (استراتژی‌های مرور ذهنی، استراتژی‌های بسط‌دهی و استراتژی‌های سازمان‌دهی) و خود نظم‌دهی (استراتژی‌های فراشناختی، مدیریت شخصی و کنترل تلاش در انجام تکالیف) را اندازه‌گیری می‌کند.
برای نمره‌گذاری سؤالات این پرسشنامه از مقیاس ۷ درجه‌ای لیکرت (۷= کاملاً در مورد من صحیح است، ۱= اصلاً در مورد من صحیح نیست) استفاده می‌شود.
روایی و پایایی پرسشنامه: پینتریچ و دی گروت (۱۹۹۰) برای بررسی روایی پرسشنامه MSLQ از روش تحلیل عاملی استفاده کردند و برای مقیاس باورهای انگیزشی سه عامل خود کارآمدی، ارزش‌گذاری درونی و اضطراب امتحان را استخراج کردند. آن‌ها در تحلیل عاملی مقیاس استراتژی‌های یادگیری خود نظم‌دهی دو عامل استفاده از استراتژی‌های شناختی و خود نظم‌دهی (استراتژی‌های فراشناختی، مدیریت شخصی و کنترل تلاش در انجام تکالیف) را به دست آورند. خرده مقیاس استفاده از استراتژی‌های شناختی شامل ۱۳ سؤال بود که دربرگیرنده استراتژی‌های مرور ذهنی، استراتژی‌های بسط‌دهی و استراتژی‌های سازمان‌دهی بود.
در ارتباط با خرده مقیاس خود نظم دهی، گرچه انتظار می‌رفت که استراتژی‌های فراشناختی و مدیریت تلاش عامل‌های جداگانه‌ای را تشکیل دهند بااین‌حال در مطالعه پینتریچ و دی گروت (۱۹۹۰) استراتژی‌های فراشناختی و مدیریت تلاش یک عامل واحد تحت عنوان خود نظم‌دهی را تشکیل داده‌اند که شامل ۹ سؤال بود. در جدول ۳ شماره سؤال‌های مربوط به هر یک از عامل‌ها مشخص شده‌اند.
جدول ۳ شماره سؤال‌های مربوط به هر یک از عامل‌های پرسشنامه MSLQ
| مقیاس‌ها | عامل‌ها | تعداد سؤال | شماره سؤال مربوط به هر عامل |
| باورهای انگیزشی | خودکار آمدی | ۹ | ۲۰، ۱۸، ۱۵، ۱۳، ۱۱، ۹، ۶، ۴، ۲ |
| ارزش‌گذاری درونی | ۹ | ۲۲، ۱۹، ۱۶، ۱۴، ۱۲، ۸، ۷، ۵، ۱ | |
| اضطراب امتحان | ۴ | ۲۱، ۱۷، ۱۰، ۳ | |
| استراتژی‌های یادگیری خود نظم دهی | استفاده از استراتژی‌های شناختی | ۱۳ | ۴۴، ۴۲، ۴۱، ۳۹، ۳۶، ۳۴، ۳۱، ۳۰، ۲۹، ۲۸، ۲۷، ۲۵، ۲۳ |
| خود نظم دهی | ۹ | ۴۳، ۴۰، ۳۸، ۳۷، ۳۵، ۳۳، ۳۲، ۲۶، ۲۴ |
پینتریچ و دی گروت (۱۹۹۰) برای بررسی پایایی پرسشنامه MSLQ از روش آلفای کرانباخ استفاده کردند و برای خرده مقیاس‌های خودکار آمدی، ارزش‌گذاری درونی، اضطراب امتحان، استفاده از استراتژی‌های شناختی و خود نظم‌دهی به ترتیب ضرایب آلفای ۸۹/۰، ۸۷/۰، ۷۵/۰، ۸۳/۰ و ۷۴/۰ را به دست آوردند.
سؤال‌های پرسشنامه استراتژی‌های انگیزشی برای یادگیری
۱٫ من فعالیت‌های کلاسی نسبتاً دشوار را ترجیح می‌دهم تا بتوانم مطالب جدیدی یاد بگیرم.
۲٫ در مقایسه با همکلاسی‌هایم انتظار دارم بهتر عمل کنم.
۳٫ موقع امتحان دادن آن‌قدر مضطرب هستم که نمی‌توانم آنچه یاد گرفته‌ام را به یاد بیاورم.
۴٫ مطمئنم می‌توانم مطالبی را که در این سال تحصیلی آموزش داده می‌شود بفهمم.
۵٫ من آنچه را که در این سال تحصیلی یاد می‌گیرم دوست دارم.
۶٫ پیش‌بینی می‌کنم در این سال تحصیلی خیلی خوب عمل کنم.
۷٫ فکر می‌کنم آنچه در این سال تحصیلی یاد می‌گیرم در آینده به دردم خواهد خورد.
۸٫ یادگیری آنچه در این سال تحصیلی آموزش داده می‌شود برای من مهم است.
۹٫ مطمئنم که می‌توانم مسائل و تکالیفم را به‌خوبی انجام دهم.
۱۰٫ وقتی امتحان می‌دهم پیش خودم فکر می‌کنم که چقدر ضعیف به سؤالات جواب می‌دهم.
۱۱٫ فکر می‌کنم در این سال تحصیلی نمره‌های خوبی بگیرم.
۱۲٫ من اغلب موضوعاتی را برای کار کردن انتخاب می‌کنم که چیزهایی از آن یاد بگیرم حتی اگر آن به کار بیشتری نیاز داشته باشد.
۱۳٫ روش درس خواندن من بهتر از سایر همکلاسی‌هایم است.
۱۴٫ حتی هنگامی‌که در یک امتحان ضعیف عمل کنم، سعی می‌کنم تا از اشتباهات خود چیزهایی بیاموزم.
۱۵٫ در مقایسه با همکلاسی‌هایم فکر می‌کنم دانش‌آموز خوبی هستم.
۱۶٫ من فکر می‌کنم دانستن مطالبی که در این سال تحصیلی یاد می‌گیرم برایم مفید هستند.
۱۷٫ موقع امتحان دادن احساس نگرانی و آشفتگی دارم.
۱۸٫ در مقایسه با همکلاسی‌هایم فکر می‌کنم مطالب زیادی درباره موضوعات درسی می‌دانم.
۱۹٫ فکر می‌کنم مطالبی را که در این سال تحصیلی یاد می‌گیرم جالب هستند.
۲۰٫ می‌دانم که مطالب درسی این سال تحصیلی را می‌توانم یاد بگیرم.
۲۱٫ من درباره امتحانات خیلی نگران هستم.
۲۲٫ فهمیدن موضوعات درسی برای من مهم است.
۲۳٫ وقتی‌که برای امتحان مطالعه می‌کنم سعی می‌کنم مطالب کتاب را با مطالبی که معلم سر کلاس گفته است به همدیگر ربط دهم.
۲۴٫ بعد از خواندن هر درس از خودم سؤالاتی می‌پرسم تا مطمئن شوم مطالبی را که خوانده‌ام بلد هستم.
۲۵٫ موقع درس خواندن پیدا کردن نکات مهم برای من دشوار است. (این سؤال به‌صورت معکوس نمره‌گذاری می‌شود)
۲۶٫ وقتی‌که مطالب درسی دشوار باشد، یا آن را کنار می‌گذارم یا فقط قسمت‌های آسان آن را می‌خوانم. (این سؤال به‌صورت معکوس نمره‌گذاری می‌شود)
۲۷٫ هنگامی‌که در خانه تکالیف درسی را انجام می‌دهم، برای اینکه بتوانم به سؤالات به‌طور درست پاسخ دهم، سعی می‌کنم آنچه معلم در کلاس گفته است را به یادآورم.
۲۸٫ وقتی مطالعه می‌کنم مطالب مهم را به بیانی که برای خودم قابل‌فهم باشد درمی‌آورم.
۲۹٫ من سعی می‌کنم مطالبی را که معلم می‌گوید بفهمم، حتی اگر آن مطالب روشن و قابل‌فهم نباشد.
۳۰٫ وقتی برای امتحان درس می‌خوانم، سعی می‌کنم مطالب را هر چه بیشتر به خاطر بسپارم.
۳۱٫ وقتی مطالعه می‌کنم، یادداشت‌برداری می‌کنم تا بعداً مطالب را بهتر به یاد بیاورم.
۳۲٫ من بر روی تمرین‌ها کار می‌کنم و سؤال‌های پایان هر فصل را پاسخ می‌دهم، حتی زمانی که مجبور به انجام آن نباشم.
۳۳٫ حتی زمانی که مطالب موردمطالعه خسته‌کننده بوده و جالب نباشد، بازهم خواندن را ادامه می‌دهم تا آن را به پایان برسانم.
۳۴٫ هنگامی‌که برای امتحان مطالعه می‌کنم مطالب مهم را بارها و بارها برای خودم تکرار می‌کنم.
۳۵٫ قبل از اینکه شروع به مطالعه کنم، در مورد انجام کارهای موردنیاز برای بهتر یادگرفتن فکر می‌کنم.
۳۶٫ من آنچه را که از تکالیف خانگی و کتاب درسی گذشته یاد گرفته‌ام، برای انجام تکالیف درسی جدید استفاده می‌کنم.
۳۷٫ اغلب احساس می‌کنم که مطلبی را می‌خوانم اما نمی‌دانم در مورد چیست. (این سؤال به‌صورت معکوس نمره‌گذاری می‌شود)
۳۸٫ وقتی‌که معلم درس می‌دهد، من غالباً در فکر چیز دیگری هستم و به آنچه معلم می‌گوید گوش نمی‌دهم. (این سؤال به‌صورت معکوس نمره‌گذاری می‌شود)
۳۹٫ وقتی موضوعی را مطالعه می‌کنم سعی می‌کنم تا همه‌چیز را به هم ربط دهم.
۴۰٫ در موقع درس خواندن، لحظه‌ای توقف می‌کنم (مکث می‌کنم) و آنچه را که خوانده‌ام مرور می‌کنم.
۴۱٫ وقتی درس می‌خوانم، مطالب را مرتباً برای خودم تکرار می‌کنم تا بعداً آن‌ها را بهتر به خاطر بیاورم.
۴۲٫ من هر یک از فصل‌های کتاب را برای خودم خلاصه می‌کنم تا راحت‌تر مطالعه کنم.
۴۳٫ حتی وقتی درسی را دوست ندارم بازهم برای گرفتن نمره خوب سخت تلاش می‌کنم.
۴۴٫ در هنگام مطالعه سعی می‌کنم چیزهایی را که می‌خوانم به آنچه از قبل می‌دانستم ربط دهم.
پرسشنامه استراتژی‌های یادگیری (کرمی، ۱۳۸۱)
پرسشنامه استراتژی‌های یادگیری و مطالعه توسط کرمی (۱۳۸۱) تهیه شده است. او برای تهیه این پرسشنامه ابتدا بر اساس مطالعات نظری و پرسشنامه‌های منتشرشده قبلی در داخل و خارج کشور جملات گوناگونی که به روش‌های مطالعه و یادگیری ارتباط دارند را جمع‌آوری کرده و به‌این‌ترتیب ۴۰۰ سؤال جهت تنظیم پرسشنامه در اختیار او قرار گرفته است. بعد از حذف سؤالات تکراری (سؤالات با محتوای مشابه اما با واژه‌های متفاوت) تعداد سؤالات پرسشنامه به ۸۶ مورد کاهش، و هر یک از آن‌ها را نیز به استراتژی‌های فرعی شناختی و فراشناختی تخصیص داده است. در مرحله بعد پرسشنامه توسط یکی از اساتید ادبیات ویراستاری ادبی شده و درنهایت برای اجرای مقدماتی به دو شکل پرسشنامه دانش‌آموزی و پرسشنامه اساتیدی تهیه شده است.
روایی صوری پرسشنامه: کرمی (۱۳۸۱) در فصل سوم رساله دکتری خود ذکر می‌کند که برای بررسی روایی صوری پرسشنامه، سؤالات مربوط به هر یک از استراتژی‌های فرعی در زیر عناوین مربوطه تایپ و از اساتید درخواست شد تا میزان مناسب بودن هر یک از پرسش‌ها را با استراتژی‌های مربوطه در جلو همان سؤال با علامت (*) در زیر چهار گزینه (کاملاً مناسب، نامناسب و کاملاً نامناسب) مشخص نمایند. این پرسشنامه به تعداد ۳۰ نسخه تکثیر و در اختیار ۳۰ نفر از همکاران متخصص در این زمینه قرار می‌گیرد ۲۶ نفر پرسشنامه را برمی‌گردانند. میانگین پاسخگویی این ۲۶ نفر به ۸۶ سؤال بالای ۳ (از چهار گزینه) و فقط در دو مورد کمتر از ۳ گزارش شده است. او در ادامه اشاره می‌کند که این توافق دوران نشانگر آن است که سئول‌ها هدف تعیین‌شده را به‌خوبی می‌سنجد.
روایی سازه: پرسشنامه دانش‌آموزی پس از تهیه و قرار گرفتن سؤالات به‌صورت تصادفی در پشت سر هم در دو مرحله مقدماتی (۶۶=n) و نهایی (۶۰۰=n) بر دانش‌آموزان اجرا می‌شود. بعد از اجرا، برای بررسی روایی سازه همسانی درونی آزمون محاسبه گردیده است. ملاک مورداستفاده برای بررسی همسانی درونی در این پژوهش، نمره کل آزمون است. برای این کار همبستگی بین سؤال‌های آزمون با نمره کل محاسبه گردیده است و کلیه سؤال‌ها با نمره کل همبستگی بالایی را نشان داده‌اند. همبستگی همه سؤالات با کل آزمون در مرحله مقدماتی ۹۷/۰ و در مرحله نهایی ۹۶/۰ بوده است و همبستگی تک‌تک سؤال‌ها با یکدیگر (۹۹/۰=r) گزارش شده است.
پایائی پرسشنامه مقدماتی: پایائی پرسشنامه به دو صورت آلفای کرانباخ و روش بازآرایی محاسبه گردیده است، کرمی برای محاسبه پایائی به روش بازآزمایی، آزمون را پس از سه هفته (۲۱ روز) مجدداً روی گروه نمونه اول اجرا کرده است در اجرای دوم به علت غیبت سه نفر از دانش‌آموزان پرسشنامه روی ۶۳ نفر اجرا می‌شود و ضریب همبستگی دو بار اجرا برای ۶۳ نفر محاسبه می‌شود که این ضرایب و همچنین ضرایب آلفای به‌دست‌آمده به همراه شماره سؤال‌های مقیاس‌ها در جدول ۴ آورده شده است.
جدول ۴ مقیاس‌های پرسشنامه استراتژی‌های یادگیری کرمی (۱۳۸۱) و ضرایب پایایی مربوط به آن‌ها
| ردیف | استراتژی‌های یادگیری | تعداد سؤالات | شماره سؤال‌ها در هر مقیاس | ضریب آلفا ( | ضریب همبستگی در دو بار اجرا |
| ۱ | تکالیف ساده و پایه استراتژی تکرار و مرور | ۱۰ | ۸۱، ۸۰، ۷۶، ۵۸، ۴۹، ۴۳، ۳۳، ۲۷، ۲۴، ۳ | ۷۱۸۱/۰ | ۸۷۶۰/۰ |
| ۲ | تکالیف پیچیده استراتژی تکرار و مرور | ۱۰ | ۷۷، ۷۴، ۷۲، ۶۷، ۵۷، ۵۵، ۳۶، ۳۵، ۲۵، ۱۳ | ۷۵۳۴/۰ | ۸۷۰۹/۰ |
| ۳ | تکالیف ساده استراتژی بسط و گسترش معنایی | ۸ | ۶۸، ۶۶، ۶۰، ۵۹، ۱۸، ۱۶، ۴، ۱ | ۷۶۶۵/۰ | ۸۶۹۰/۰ |
| ۴ | تکالیف پیچیده استراتژی بسط و گسترش معنایی | ۱۰ | ۷۹، ۷۳، ۷۰، ۶۹، ۵۳، ۵۱، ۴۱، ۴۰، ۵۲، ۵ | ۸۵۱۵/۰ | ۸۹۵۱/۰ |
| ۵ | تکالیف ساده و پایه سازمان‌دهی | ۴ | ۵۲، ۳۷، ۲۶، ۲۳ | ۸۴۳۱/۰ | ۹۰۰۵/۰ |
| ۶ | تکالیف پیچیده سازمان‌دهی | ۷ | ۵۶، ۴۷، ۲۹، ۱۷، ۱۲، ۷، ۲ | ۸۳۸۰/۰ | ۹۱۱۶/۰ |
| ۷ | تعهد، نگرش و توجه مربوط به استراتژی دانش و کنترل خود | ۹ | ۸۶، ۸۳، ۶۲، ۶۱، ۵۴، ۴۶، ۳۴، ۲۸، ۱۱ | ۸۱۷۷/۰ | ۸۸۷۲/۰ |
| ۸ | برنامه‌ریزی | ۱۲ | ۷۸، ۶۵، ۶۴، ۵۰، ۴۵، ۴۲، ۳۰، ۱۹، ۱۵، ۱۰، ۸، ۶ | ۸۱۲۰/۰ | ۹۰۵۵/۰ |
| ۹ | کنترل و ارزشیابی | ۱۲ | ۸۵، ۸۲، ۷۵، ۷۱، ۴۴، ۳۹، ۳۸، ۳۲، ۳۱، ۲۱، ۱۴، ۹ | ۸۳۹۴/۰ | ۸۸۶۵/۰ |
| ۱۰ | نظم‌دهی | ۴ | ۸۴، ۶۳، ۴۸، ۲۰ | ۶۸۵۱/۰ | ۸۵۶۵/۰ |
| ۱۱ | کل پرسشنامه | ۸۶ | تمامی سؤال‌های پرسشنامه | ۹۷/۰ | ۹۸۳۸/۰ |
همان‌طور که در جدول ۴ مشاهده می‌شود پرسشنامه استراتژی‌های یادگیری کرمی از ۱۰ خرده مقیاس تشکیل شده است که هرکدام از این مقیاس‌ها شامل چندین سؤال است. این سؤالات بر اساس مقیاس ۹ درجه‌ای لیکرت از صفر (اصلاً در مورد من صحیح نیست) تا ۹ (کاملاً در مورد من صحیح است) درجه‌بندی می‌شوند.
سؤال‌های پرسشنامه استراتژی‌های یادگیری
۱٫ برای فهمیدن معنی یک کلمه تازه از ارتباط آن با کلمه آشنای دیگر استفاده می‌کنم (مثلاً برای یادگیری معنی کلمه Bill (صورتحساب)، بیل کشاورزی را که روی آن قبض آب یا برق قرار دارد، در ذهن مجسم می‌کنم).
۲٫ برای بهتر فهمیدن متن درس، نقشه‌ها یا جدول‌هایی از آن‌ها تهیه می‌کنم (اول اندیشه اصلی، سپس اندیشه‌های فرعی را مشخص کرده و با خطوط به هم وصل می‌کنم).
۳٫ اگر مطلبی که قرار است یاد بگیرم طولانی است، قسمت به قسمت آن را یاد می‌گیرم.
۴٫ برای درک بیشتر جزئیات مطالب، سعی می‌کنم برای هر یک از آن‌ها جمله‌های کوتاهی ساخته و آن‌ها را یاد بگیرم.
۵٫ از مطالب آموخته‌شده برای حل کردن مسائل جدید استفاده می‌کنم.
۶٫ در طول سال، به‌طور منظم و مرتب درس‌ها را مطالعه می‌کنم.
۷٫ برای نشان دادن رابطه بین مطالب از طرح درختی (نموداری شبیه درخت) استفاده می‌کنم.
۸٫ می‌توانم هدف از یادگیری (چیزی که باید یاد بگیرم) را به‌روشنی مشخص کنم.
۹٫ زمان مطالعه خود را از قبل تنظیم، و در جریان مطالعه کنترل می‌کنم.
۱۰٫ زمان موردنیاز برای انجام تکالیف درسی را قبل از انجام آن‌ها پیش‌بینی می‌کنم.
۱۱٫ با پشتکار و تلاش زیاد می‌توانم در یادگیری درس‌ها موفق شوم.
۱۲٫ برای درک مطالب مشابه، آن‌ها را بر اساس تفاوت‌ها و شباهت‌هایشان دسته‌بندی می‌کنم.
۱۳٫ برای یادگیری بهتر مطالب، آن‌ها را رونویسی می‌کنم.
۱۴٫ بعد از خواندن مطالب، از خود سؤال‌هایی می‌پرسم و میزان یادگیری خود را می‌سنجم.
۱۵٫ هنگام مطالعه، سعی می‌کنم درباره موضوع فکر کنم و تعیین نمایم که چه چیزی قرار است از آن مطلب بیاموزم.
۱۶٫ برای یادگرفتن مطالب تازه مثال‌هایی برای آن‌ها می‌یابم و آن‌ها را به خاطر می‌سپارم.
۱۷٫ اطلاعات کسب‌شده را بر اساس موضوعات آشنا دسته‌بندی می‌کنم.
۱۸٫ برای یادگیری برخی از مطالب سعی می‌کنم از قوه تجسم استفاده کنم (مثلاً برای یادگیری علائم یک بیماری، فردی را که به این بیماری مبتلا شده در ذهن خود مجسم کنم).
۱۹٫ قبل از مطالعه کتاب، ابتدا فهرست مطالب آن را در زمانی کوتاه پیش‌خوانی می‌کنم.
۲۰٫ سعی می‌کنم کمبودهای علمی خود را در درس‌هایی که ضعیف هستم جبران کنم.
۲۱٫ در جلسه امتحان، قبل از پاسخ به هر سؤال طرحی از جواب آن را تهیه و در گوشه ورقه امتحانی می‌نویسم.
۲۲٫ مطالبی را که می‌خوانم، به زبان خود درآورده و برای خود بازگو می‌کنم.
۲۳٫ هنگام مطالعه سعی می‌کنم مطالب را بر اساس نظمی خاص (مثلاً ترتیب زمانی رویداد یا نوع واقعه) مرتب کنم.
۲۴٫ مطالب تدریس شده در کلاس را بار دیگر در خانه مرور می‌کنم.
۲۵٫ مطالب مهم و کلیدی را موقع مطالعه با شبرنگ یا ماژیک مشخص می‌کنم.
۲۶٫ سعی می‌کنم مطالبی را که می‌خوانم بر اساس ارتباط آن‌ها با همدیگر، آن‌ها را طبقه‌بندی کنم.
۲۷٫ شب‌ها قبل از خوابیدن، مطالبی را که در طول روز یاد گرفته‌ام، در ذهن مرور می‌کنم.
۲۸٫ به نقاط قوت و ضعف آموخته‌های خودآگاه هستم.
۲۹٫ سعی می‌کنم از مطالب آموخته‌شده، عناصر مشترک را استخراج کنم.
۳۰٫ از فرصت‌های موجود و مناسب (مانند تعطیلات و زنگ تفریح) برای یادگیری استفاده می‌کنم.
۳۱٫ تکالیف درسی خود را در زمان‌های تعیین‌شده انجام می‌دهم.
۳۲٫ هنگام مطالعه، سؤال‌هایی را که حدس می‌زنم در امتحان می‌آید، برای خود طرح می‌کنم و پاسخ می‌دهم.
۳۳٫ برای یادگیری بهتر به مطالبی که می‌خوانم وزن و آهنگ می‌دهم.
۳۴٫ می‌توانم مدت زیادی روی یک موضوع دقت کنم.
۳۵٫ برای برجسته کردن مطالب مهم آن‌ها را با حروف درشت‌تر می‌نویسم.
۳۶٫ هنگام مطالعه، میزان دشواری مطالب را با علائم و نشانه‌های خاصی مشخص می‌کنم.
۳۷٫ برای سازمان دادن به اطلاعات جدید، آن‌ها را بر اساس موضوع‌هایی (مانند حیوانات، گیاهان و مواد معدنی) دسته‌بندی می‌کنم.
۳۸٫ هنگام مطالعه از مطالب کتاب سؤال طرح می‌کنم.
۳۹٫ در جریان مطالعه به‌طور مستمر از آموخته‌های خود امتحان به عمل می‌آورم.
۴۰٫ سعی می‌کنم آنچه را که می‌آموزم به تجربیات قبلی خود ربط دهم.
۴۱٫ ضمن خواندن مطالب درسی، آز آن‌ها یادداشت برمی‌دارم.
۴۲٫ پیش از مطالعه، چگونگی خواندن را برحسب هدف‌ها مطالعه تعیین می‌کنم.
۴۳٫ یک‌بار مطلب درسی را می‌خوانم و سپس آن را برای خود بازگو می‌کنم.
۴۴٫ برای اطمینان از یادگیری مطالبی که مطالعه کرده‌ام، از خود امتحان به عمل می‌آورم.
۴۵٫ با توجه به زمانی که در اختیار دارم، سرعت مطالعه‌ام را تعیین می‌کنم.
۴۶٫ در کلاس به موضوع درس فکر می‌کنم و واقعاً به آنچه تدریس می‌شود گوش می‌دهم.
۴۷٫ برای توضیح و تشریح مطالب پیچیده از نمودار استفاده می‌کنم.
۴۸٫ فکر می‌کنم بتوانم در صورت نیاز روش‌های مطالعه‌ام را بهبود بخشم.
۴۹٫ برای یادگیری مطالب مهم و کلیدی، آن‌ها را رونویسی می‌کنم.
۵۰٫ از ابتدای سال برنامه مشخصی برای مطالعه درس‌ها تنظیم می‌کنم.
۵۱٫ سعی می‌کنم مطالبی را که در مدرسه می‌آموزم در زندگی روزمره به کار بگیرم.
۵۲٫ هنگام مطالعه، مطالب مشابه و مربوط به هم را در یک دسته‌بندی قرار دهم.
۵۳٫ در خانه یادداشت‌های کلاسی را با مطالب کتاب مقایسه می‌کنم.
۵۴٫ وقتی تصمیم گرفتم مطلبی را یاد بگیرم، محدوده زمانی خاصی را برای آن تعیین می‌کنم و در همان فرصت به کار می‌پردازم.
۵۵٫ هنگام مطالعه نکات مهم را با علامت‌گذاری مشخص می‌کنم.
۵۶٫ برای تعیین نکات مهم از سرفصل‌های کتاب به‌عنوان راهنما استفاده می‌کنم.
۵۷٫ مطالب درسی را آن‌قدر تکرار می‌کنم تا یاد بگیرم.
۵۸٫ پس از مطالعه یک موضوع توقف می‌کنم و آنچه را که خوانده‌ام در ذهن مرور می‌کنم.
۵۹٫ سعی می‌کنم بین مطالب غیر مرتبط، ارتباط معنی‌دار برقرار کنم (مثلاً برای یادگرفتن ”شانه – لیوان“ در ذهن خود شانه‌ای را در داخل لیوان مجسم می‌کنم).
۶۰٫ برای به خاطر سپردن پاره‌ای از مطالب پراکنده مثلاً چند ویژگی یا چند بخش از یک موضوع از حروف اول آن‌ها کلمه‌ای می‌سازم و آن را به خاطر می‌سپارم.
۶۱٫ نمره‌ای که حدس می‌زنم در امتحان بگیرم، درست از آب درمی‌آید.
۶۲٫ با پشتکار زیاد، نسبت به تعهدات خود جهت مطالعه یک درس اقدام می‌کنم.
۶۳٫ مطابق محتوای موضوع درسی، سرعت خواندنم را کم یا زیاد می‌کنم.
۶۴٫ پیش از مطالعه یک درس، زمان موردنیاز برای مطالعه و یادگیری آن را تعیین می‌کنم.
۶۵٫ کلیه فعالیت‌های سرتاسر هفته را طبق برنامه‌ریزی قبلی انجام می‌دهم.
۶۶٫ کلمات و مفاهیم جدید را به‌وسیله یادآوری محلی که در آن روی می‌دهند یا قرار می‌گیرند می‌آموزم.
۶۷٫ هنگام مطالعه زیر مطالب مهم و اصلی خط می‌کشم.
۶۸٫ هنگام یادگیری مطالب جدید، ابتدا سعی می‌کنم مفهوم کلی از آن‌ها در ذهن خود بسازم.
۶۹٫ برای یادگیری مطالب تازه (مثل طرز کار ذهن) آن را به یک چیز آشنا (مثل کار کامپیوتر) تشبیه می‌کنم.
۷۰٫ آنچه را که یاد گرفته‌ام می‌کوشم به دیگران یاد دهم.
۷۱٫ پاسخ سؤال‌های آخر فصل را پس از مطالعه آن فصل از حفظ می‌نویسم.
۷۲٫ ترجیح می‌دهم بین درس‌های مشابه، درس دیگری که مشابه آن‌ها نباشد، مطالعه کنم.
۷۳٫ برای درک روابط میان اجزای تشکیل‌دهنده یک مطلب، سعی می‌کنم آن‌ها را برای خود تفسیر کنم.
۷۴٫ هنگام مطالعه کتاب مطالب مهم را در حاشیه آن می‌نویسم.
۷۵٫ پس از انجام امتحان، پاسخ‌های خود را با پاسخ‌های سایر دانش‌آموزان مقایسه می‌کنم.
۷۶٫ برای یادگیری بهتر با همکلاسی‌های دیگر به مرور درس‌ها می‌پردازم.
۷۷٫ مطالعه با فاصله را بر مطالعه پشت سر هم ترجیح می‌دهم.
۷۸٫ اگر مدتی طولانی مجبور به مطالعه باشم، بین مطالعه استراحت می‌کنم.
۷۹٫ مطالب اصلی کتاب را به زبان خود خلاصه می‌کنم.
۸۰٫ مطالب درسی سنگین و پیچیده را اول به فصل‌های کوچک تقسیم کرده، سپس یاد می‌گیرم.
۸۱٫ مطالب مهم و کلیدی را آن‌قدر تکرار می‌کنم تا یاد بگیرم.
۸۲٫ با توجه به زمان موجود سرعت مطالعه خودم را تنظیم و کنترل می‌کنم
۸۳٫ هرروز تکالیف درسی خود را به‌طور مرتب و طبق برنامه انجام می‌دهم.
۸۴٫ وقتی با یک متن مشکل روبه‌رو می‌شوم، سرعت یادگیری خود را با توجه به متن کاهش می‌دهم.
۸۵٫ موقع پیش‌خوانی هر فصل، تعدادی سؤال در ارتباط با آن تهیه می‌کنم تا هنگام مطالعه بدانم چه چیزی باید یاد بگیرم.
۸۶٫ من کاملاً می‌دانم که تکالیف درسی‌ام را با چه دقتی انجام می‌دهم.
پرسشنامه آگاهی فراشناختی برای دوره ابتدایی
این پرسشنامه برای سنجش آگاهی فراشناختی دانش‌آموزان پایه‌های سوم، چهارم و پنجم ابتدایی توسط پانائورا و فیلیپو (۲۰۰۵) تدوین شده است. پرسشنامه آگاهی فراشناختی از ۳۰ سؤال تشکیل شده است که رفتار دانش‌آموزان را در فعالیت‌های حل مسئله منعکس می‌کند. دانش‌آموزان به هر سؤال بر اساس انتخاب یکی از پنج گزینه هرگز (۱)، خیلی کم (۲)، بعضی وقت‌ها (۳)، بیشتر وقت‌ها (۴) و همیشه (۵) پاسخ می‌دهند. اجرای مقدماتی این آزمون در ایران نشان داد که دانش‌آموزان بدون هیچ مشکلی در خواندن، توانستند به‌خوبی از عهده آن برآیند (رضایی، ۱۳۸۵). پانائورا و فیلیپو (۲۰۰۵) و رضایی (۱۳۸۵) پایایی پرسشنامه را به ترتیب ۷۸/۰ و ۸۸/۰ گزارش کرده‌اند.
سؤال‌های پرسشنامه آگاهی فراشناخت
۱٫ وقتی مطلبی را می‌خوانم، می‌دانم که آن را چقدر فهمیده‌ام.
۲٫ اگر بیشتر تلاش کنم نتیجه بهتری از کارهایم می‌گیرم.
۳٫ تلاش می‌کنم از روش‌هایی برای مطالعه استفاده کنم که مفید بودن آن‌ها قبلاً ثابت شده است.
۴٫ درباره موضوعی که در مورد آن اطلاعاتی از قبل دارم بیشتر یاد می‌گیرم.
۵٫ در رابطه با موضوعی که در مورد آن علاقه خاصی دارم بیشتر یاد می‌گیرم.
۶٫ اگر از تصاویر یا شکل‌های موجود در متن استفاده کنم مطالب را بهتر درک می‌کنم.
۷٫ پیش از شروع به یادگیری یک مطلب هدف‌هایی برای خودم انتخاب می‌کنم.
۸٫ در هنگام مطالعه یک موضوع جدید، به کار خودم بیشتر دقت می‌کنم.
۹٫ بعدازاینکه تکالیف درسی‌ام را تمام کردم، از خودم می‌پرسم که آیا چیزهای مهم جدیدی را یاد گرفته‌ام.
۱۰٫ بعدازاینکه کاری را تمام می‌کنم با خودم فکر می‌کنم که آیا روش آسان‌تری برای انجام آن وجود دارد.
۱۱٫ بعدازاینکه تکالیفم را تمام کردم، قسمت‌های مهم را تکرار می‌کنم تا مطمئن شوم که آن‌ها را یاد گرفته‌ام.
۱۲٫ من برای یادگیری موضوع‌های مختلف از روش‌های مناسب آن‌ها استفاده می‌کنم.
۱۳٫ وقتی‌که چیزی را نمی‌فهمم، از دیگران سؤال می‌پرسم (کمک می‌گیرم).
۱۴٫ برای درک بهتر یک موضوع از مثال‌های خودم استفاده می‌کنم.
۱۵٫ می‌دانم چیزهایی را که قبلاً در درس ریاضیات یاد گرفته‌ام، چطور به خاطر بیاورم.
۱۶٫ وقتی‌که یک مسئله ریاضی را می‌خوانم، می‌دانم که می‌توانم آن را حل کنم یا نه.
۱۷٫ وقتی‌که می‌خواهم مسئله‌ای را حل کنم، اول به تمام قسمت‌های آن خوب توجه می‌کنم.
۱۸٫ وقتی‌که بخش‌های مختلف مسئله را روی کاغذ می‌نویسم، آن مسئله را بهتر درک می‌کنم.
۱۹٫ وقتی‌که می‌خواهم یک مسئله ریاضی را حل کنم، راه‌حل مسئله‌های مشابه آن‌که قبلاً حل کرده‌ام را به یاد می‌آورم.
۲۰٫ وقتی‌که به حل کردن مسئله‌ای مشغولم، تلاش می‌کنم آن قسمت‌هایی را که نمی‌توانم درک کنم، مشخص نمایم.
۲۱٫ هنگام حل کردن یک مسئله برای خودم سؤالاتی مطرح می‌کنم تا توجهم را بر آن بیشتر کنم.
۲۲٫ وقتی‌که به مشکلی در حل یک مسئله برخورد می‌کنم، آن مسئله را دوباره می‌خوانم.
۲۳٫ وقتی‌که در حل مسئله با مانعی روبرو می‌شوم که مرا گیج می‌کند، به تجزیه‌وتحلیل آن می‌پردازم.
۲۴٫ وقتی‌که به حل کردن مسئله‌ای مشغولم، از خودم می‌پرسم که آیا به سؤال اصلی آن پاسخ داده‌ام یا نه.
۲۵٫ قبل از دادن جواب نهایی برای یک مسئله، تلاش می‌کنم راه‌حل‌های دیگری را هم پیدا کنم.
۲۶٫ بعدازاینکه تکالیفم را تمام کردم، به‌خوبی می‌دانم آن‌ها را تا چه اندازه درست انجام داده‌ام.
۲۷٫ فکر می‌کنم بعضی مفاهیم ریاضی مشکل‌تر از مفاهیم دیگرند.
۲۸٫ وقتی‌که نمی‌توانم مسئله‌ای را حل کنم، علّت‌های دشواری را می‌دانم.
۲۹٫ فکر می‌کنم بعضی از روش‌های حل مسئله آسان‌تر از روش‌های دیگر است.
۳۰٫ وقتی‌که به مشکلی در حل مسئله برخورد می‌کنم از معلمم کمک می‌گیرم.
پرسشنامه آگاهی فراشناختی از استراتژی‌های خواندن
پرسشنامه آگاهی فراشناختی از استراتژی‌های خواندن یک مقیاس خودسنجی است که برای ارزیابی آگاهی دانش‌آموزان پایه‌های ششم تا دوازدهم و دانشجویان دانشگاه از استراتژی‌های خواندن به هنگام مطالعه مطالب علمی توسط مختاری و ریچارد (۲۰۰۲) طراحی‌شده است. سه مقیاس اصلی این پرسشنامه استراتژی‌های کلی خواندن، استراتژی‌های حل مسئله و استراتژی‌های حمایت از خواندن هستند که به ترتیب از ۱۳، ۸ و ۹ سؤال به شرح جدول ۵ تشکیل شده‌اند.
جدول ۵ مقیاس‌های پرسشنامه آگاهی فراشناختی از استراتژی‌های خواندن
| ردیف | مقیاس‌ها | شماره سؤال مربوط به هر مقیاس |
| ۱ | استراتژی‌های کلی خواندن | ۲۹، ۲۶، ۲۵،۲۳، ۲۲، ۱۹، ۱۷، ۱۴، ۱۰، ۷،۶، ۴، ۳، ۱ |
| ۲ | استراتژی‌های حل مسئله | ۳۰، ۲۷، ۲۱، ۱۸، ۱۶، ۱۳، ۱۱، ۸ |
| ۳ | استراتژی‌های حمایت از خواندن | ۲۸، ۲۴، ۲۰، ۱۵، ۱۲، ۹، ۵، ۲ |
پرسشنامه آگاهی فراشناخت از استراتژی‌های خواندن به‌صورت انفرادی و گروهی قابل‌اجراست. برای اجرای این پرسشنامه محدودیت زمانی وجود ندارد و متوسط زمان اجرای پرسشنامه تقریباً ۱۲ دقیقه به طول می‌انجامد. این زمان متناسب با سطح توانایی خواندن و سن پاسخگویان تغییر می‌کند. سازندگان این پرسشنامه ضریب آلفای کرانباخ ۸۹/۰ را برای پایایی این پرسشنامه گزارش کرده‌اند.
آزمودنی‌ها می‌توانند وضعیت خود را در مقابل هر ماده بر روی یک پیوستار پنج‌درجه‌ای از همیشه (۵) تا هرگز (۱) مشخص کنند. می‌توان نمره‌های به‌دست‌آمده برای هر مقیاس را باهم جمع کرد. برای هر مقیاس میانگین نمره‌های ۵/۳ و بالاتر به معنی وضعیت مطلوب، میانگین‌های بین ۵/۲ و ۴/۳ به معنی وضعیت متوسط و میانگین‌های پایین‌تر از ۴/۲ به معنی وضعیت پایین است و می‌توان نتیجه گرفت که وی در آن زمینه دارای ضعف اساسی است. البته باید توجه داشت که استفاده از استراتژی‌ها به حجم متن، سن آزمودنی، توانایی خواندن، دشواری متن، نوع مطلب و سایر عوامل مرتبط بستگی دارد که این عوامل را باید در هنگام تفسیر باید موردتوجه قرار داد.
سؤال‌های پرسشنامه آگاهی فراشناختی از استراتژی‌های خواندن
۱٫ وقتی مطالعه می‌کنم در ذهن خود هدفی را دنبال می‌کنم.
۲٫ به هنگام مطالعه، یادداشت‌برداری می‌کنم تا به درک مطلبی که می‌خوانم کمک کند.
۳٫ درباره چیزی که می‌دانم به فهمیدن مطالب خوانده‌شده کمک می‌کند فکر می‌کنم.
۴٫ قبل از مطالعه دقیق متن، آن را پیش‌خوانی می‌کنم تا ببینم به چه موضوعی مربوط است.
۵٫ وقتی در حین خواندن متنی با مشکل مواجه می‌شوم، آن را با صدای بلند می‌خوانم تا مطلب را به‌خوبی بفهمم.
۶٫ برای مشخص کردن اطلاعات و مطالب مهم متن، آنچه را که می‌خوانم خلاصه می‌کنم.
۷٫ درباره هماهنگ بودن محتوای متن خواندنی به اهداف مطالعه می‌اندیشم.
۸٫ برای کسب اطمینان از فهمیدن مطلب، به‌طور آهسته و دقیق مطالعه می‌کنم.
۹٫ درباره آنچه می‌خوانم با دیگران بحث می‌کنم تا مطمئن شوم مطلب را فهمیده‌ام.
۱۰٫ ابتدا متن خواندنی را مرور می‌کنم و برای کسب آگاهی از ویژگی‌های متن (طول و سازمان متن) یادداشت‌برداری می‌کنم.
۱۱٫ وقتی‌که در حین مطالعه تمرکز خود را از دست می‌دهم سعی می‌کنم به عقب برگردم و دوباره بخوانم.
۱۲٫ برای کمک به یادآوری بهتر مطالب خوانده‌شده، زیر اطلاعات مهم خط می‌کشم.
۱۳٫ سرعت خواندن خود را متناسب با متن خواندنی تغییر و هماهنگ می‌سازم.
۱۴٫ درباره اینکه چه چیزی را بخوانم و از خواندن چه چیزهایی صرف‌نظر کنم، خودم تصمیم می‌گیرم.
۱۵٫ از وسایل و مراجع کمکی (مانند کتاب‌های فرهنگ لغت) برای کمک به فهم بیشتر مطالب استفاده می‌کنم.
۱۶٫ درصورتی‌که به هنگام خواندن متن با مشکلی مواجه شوم، به آنچه می‌خوانم بیشتر توجه می‌کنم.
۱۷٫ از جدول‌ها، نمودارها و تصاویر موجود در متن برای افزایش فهم خود استفاده می‌کنم.
۱۸٫ بین ساعات مطالعه، زمانی را برای تفکر درباره مطالب خوانده‌شده اختصاص می‌دهم.
۱۹٫ برای فهم مطالب خوانده‌شده از اشاره‌ها و سرنخ‌های متن استفاده می‌کنم.
۲۰٫ برای بهتر کردن فهم خود، مطالب را به زبان خود بیان می‌کنم.
۲۱٫ برای کمک به یادآوری آنچه می‌خوانم از تصاویر متن کمک می‌گیرم.
۲۲٫ برای مشخص کردن اطلاعات کلیدی و مهم نوشته‌ها از حروف درشت یا کج برای نوشتن استفاده می‌کنم.
۲۳٫ اطلاعات ارائه شده در متن را به‌طور نقادانه تحلیل و ارزشیابی می‌کنم.
۲۴٫ برای یافتن ارتباط بین مفاهیم متن از اطلاعات صفحات قبل و بعد کمک می‌گیرم.
۲۵٫ وقتی‌که در ضمن مطالعه متنی با موارد متضادی مواجه می‌شوم، ادراک خود را از مطالب متضاد بازبینی می‌کنم.
۲۶٫ به هنگام مطالعه سعی می‌کنم موضوع متن موردمطالعه را حدس بزنم.
۲۷٫ وقتی‌که در حین مطالعه متنی با مشکلی مواجه می‌شوم، برای افزایش فهم خود آن را بازخوانی می‌کنم.
۲۸٫ سؤال‌هایی شبیه آنچه در متن به آن‌ها پاسخ داده‌ام، از خود می‌پرسم.
۲۹٫ درست و غلط بودن حدس‌های خود درباره متن را کنترل می‌کنم.
۳۰٫ سعی می‌کنم معنی کلمات و اصطلاحات ناشناخته را حدس بزنم.
منبع: رضایی، اکبر.، و خدیوی، اسدالله. (۱۳۸۸). مقدمه‌ای بر مبانی نظری و سنجش فراشناخت . تبریز: انتشارات شایسته.
