احتمالاً شما از تستهای IQ چیزهایی شنیدهاید و میدانید که آنها هوش را اندازهگیری میکنند. مردم در مورد نمرات IQ زیاد صحبت میکنند، اما واقعیت این است که بسیاری از آنها کاملاً مطمئن نیستند که این نمرات واقعاً چه چیزی را نشان میدهند. نمره IQ «بالا» دقیقاً چیست؟ IQ «متوسط» چیست؟ فرد باید چه نمرهای بگیرد که تیزهوش یا سرآمد تلقی شود؟
برای درک اینکه واقعاً این اعداد چه معنایی دارند، لازم است نحوۀ محاسبه نمرات این آزمونها را بدانیم. اگرچه بسیاری از آزمونها برای به دست آوردن نمرات خود از روشهای مشابهی استفاده میکنند، بااینحال همچنین لازم است بدانید که آزمونها متفاوتاند و روشهای نمرهگذاری ممکن است از یک آزمون به آزمون دیگر یکسان نباشد.
تستهای IQ استاندارد میشوند
متخصصانی که تستهای IQ را میسازند بهمنظور سنجش و تفسیر مناسب نمرات آزمون، از فرایندی موسوم به استانداردسازی استفاده میکنند. فرایند استانداردسازی به چه معناست؟
فرایند استانداردسازی شامل اجرای آزمون به یک نمونه معرف از کل جامعه است. جامعه منظور افرادی هستند که درنهایت این آزمون بر روی آنها اجرا خواهد شد. نمونه معرف اولیه، کل جامعه را تا حد ممکن بهصورت دقیق بازنمایی میکند و شامل بسیاری از ویژگیهایی است که در جامعه کلی وجود دارد.
بهعنوانمثال، نمونه معرف باید شامل همان درصد از افراد دارای جنس و سن خاص باشد که در کل جامعه کلی پیدا میشود.
هر یک از شرکتکنندگان در آزمون تحت شرایط یکسان مثل سایر شرکتکنندگان در گروه نمونه، آزمون را تکمیل میکنند. این فرایند به سازندگان تست IQ اجازه میدهد هنجارها یا استانداردهایی را تنظیم کنند که با استفاده از آنها میتوان نمرات افراد را مقایسه کرد.
تستهای ضریب هوشی اکثراً بهصورت نرمال توزیع میشوند
نمرات آزمون هوش معمولاً ازآنچه بهعنوان توزیع نرمال شناخته میشود پیروی میکنند. یک منحنی زنگولهای شکل که در آن اکثر نمرات نزدیک به نمره متوسط هستند. بهطور مثال اکثر نمرات (حدود ۶۸ درصد) در مقیاسهای هوش وکسلر، بین ۱۵+ و ۱۵- امتیاز بالاتر و پایینتر از نمره میانگین یعنی ۱۰۰ قرار میگیرند.
این بدان معنی است که تقریباً ۶۸ درصد افرادی که بهوسیله این آزمون موردسنجش قرار میگیرند ضریب هوشی آنها بین ۸۵ تا ۱۱۵ قرار میگیرد. تعداد کمتری در کرانههای پایانی توزیع قرار میگیرند.
نمرات IQ بسیار بالا چقدر هستند؟
تعداد کمی از افراد تقریباً (۲/۰%) نمره بیش از ۱۴۵ (نشانگر ضریب هوشی بسیار بالا) یا کمتر از ۵۵ (نشاندهنده ضریب هوشی بسیار پایین) در آزمون کسب میکنند.
در بسیاری موارد، سطح هوش پایینتر از ۷۰ میآید که نشانگر ضریب هوشی پایین است. درحالیکه نمره ۱۴۰ به بالا نشاندهنده ضریب هوشی بالا یا تیزهوشی و سرآمد است. درگذشته از نمرات زیر ۷۰ بهعنوان شاخصی برای شناسایی ناتوانیهای ذهنی استفاده میشد؛ اما امروزه نمرات آزمون بهتنهایی برای تشخیص ناتوانی ذهنی کافی نیستند و در تشخیص ناتوانی ذهنی عواملی نظیر سن شروع و مهارتهای سازگاری را در نظر میگیرند.
نگاهی دقیقتر به نمرات IQ
در ادامه مرزبندی بین دامنه نمرات مختلف تست هوش ارائه شده است. برخی از آزمونها، نمرات را بهگونهای متفاوتی ارائه و تفسیر میکنند.
بااینحال، مهم است به یاد داشته باشید که تستهای IQ فقط یک اندازهگیری از هوش را نشان میدهند. بسیاری از کارشناسان پیشنهاد میکنند که عوامل اجتماعی و هیجانی ازجمله سایر عناصر مهم تأثیرگذار در هوش هستند. برخی از متخصصان نیز بیان میکنند که مهارتهای اجتماعی و هیجانی درواقع بیش از IQ در تعیین موفقیتهای زندگی نقش دارند.
| طبقهبندی IQ | |
|---|---|
| سطح IQ | طبقهبندی توصیفی |
| ۱۳۰ به بالا | خیلی عالی |
| ۱۲۰ تا ۱۲۹ | عالی |
| ۱۱۰ تا ۱۱۹ | متوسط به بالا |
| ۹۰ تا ۱۰۹ | متوسط |
| ۸۰ تا ۸۹ | متوسط به پایین |
| ۷۰ تا ۷۹ | مرزی |
| پایینتر از ۶۹ | ناتوان ذهنی |
این طبقهبندیها از مجموعه تستهای IQ وکسلر برای کودکان و بزرگسالان بهدستآمدهاند.
تستهای IQ چه چیزی را اندازه میگیرند؟
تعدادی زیادی آزمون هوشی وجود دارد که محتوای آنها بهطور قابلتوجهی با هم متفاوتاند. روانشناس فرانسوی آلفرد بینه اولین کسی بود که تست رسمی هوش را ساخت. این آزمون امروزه بهعنوان تست هوش استنفورد بینه مورداستفاده قرار میگیرد. بعدها روانشناسی به نام چارلز اسپیرمن مفهومی از هوش کلی یا توانایی ذهنی کلی را برای انجام طیف گستردهای از تکالیف شناختی توسعه داد.
آزمونهای هوشی جدید غالباً بر تواناییهایی نظیر مهارتهای ریاضی، حافظه، ادراک فضایی و تواناییهای زبان متمرکز میشوند. توانایی درک روابط، حل مسائل و به خاطر سپردن اطلاعات از مؤلفههای مهم هوش هستند؛ بنابراین در آزمونهای IQ اغلب بر روی این مهارتها متمرکز میشوند.
برخی از رایجترین تستهای هوش که مورداستفاده قرار میگیرند عبارتاند از: مقیاس هوش وکسلر بزرگسالان، مقیاس هوش وکسلر برای کودکان، استنفورد – بینه، سیستم ارزیابی شناختی، مجموعه آزمونهای سنجش کافمن برای کودکان، تستهای وود کوک جانسون برای سنجش تواناییهای شناختی.
نکات مهم جهت یادآوری
چند نکتهی کلیدی وجود دارد که باید در مورد نحوه محاسبه نمرات IQ به یاد داشته باشید:
- نمرات تست IQ بهصورت نرمال و به شکل منحنی زنگولهای توزیع میشوند.
- تستهای هوش جدید، افراد گروه سنی یکسان را مقایسه میکنند.
- تستهای هوش پایا باید نتایج یکسانی فراهم کنند. بدین معنی که نمره افراد در هر بار اجرای تست پایا باید تقریباً یکسان باشد.
- اگرچه نمرات IQ بالاتر با عملکرد تحصیلی، بهزیستی کلی و سلامت بیشتر مرتبطاند، ولی این نمرات لزوماً موفقیت افراد در زندگی را پیشبینی نمیکنند.
سخن پایانی
درحالیکه نمرات IQ میتوانند اطلاعات مربوط به تواناییهای فرد را در حوزههای خاصی نشان دهند، بااینحال لازم است به یاد داشته باشید که سایر عوامل ازجمله مواردی نظیر مهارتهای سازگاری، هوش هیجانی و عملکرد تکلیف نیز شاخصهای مهم تواناییهای فرد هستند.
نویسنده: کندرا چری
مترجم: زهرا شاهمحمدی
ویراستار: دکتر اکبر رضایی
