مقدمه‌ای بر آمار و اس‌پی‌اس‌اس (SPSS) در روان‌شناسی

مقدمه‌ای بر آمار و اس‌پی‌اس‌اس (SPSS) در روان‌شناسی

تألیف: اندرو مایرز

ترجمه: دکتر اکبر رضایی

دانشیار گروه روان‌شناسی دانشگاه پیام نور

ناشر: انتشارات آیدین

پیشگفتار مترجم

امروزه تا حدودی غیرممکن است حوزه علمی را نام ببریم‌ که به آمار وابسته نباشد. به دلیل اهمیت آمار، این موضوع به بخشی از برنامه درسی بسیاری از دوره‌های تخصصی و رشته‌های تحصیلی تبدیل شده است. روان‌شناسی هم همانند سایر رشته‌ها به روش‌های آماری در جعبه‌ابزار خود نیاز دارد.

در روزگاران قدیم، پژوهشگران ماه‌ها برای انجام تکالیف آماری به شیوه دستی وقت صرف می‌کردند. با ظهور رایانه‌های، چندین برنامه برای تحلیل داده‌های آماری در دسترس قرار گرفت. SPSS که در ابتدا با عنوان Statistical Package for the Social Sciences مطرح شد، یکی از قدیمی‌ترین برنامه‌های آماری در بازار است که در ابتدا برای استفاده در علوم اجتماعی طراحی شده بود. ازاین‌رو به این نام مشهور شده است. هرچند که در یک دوره زمانی کوتاه نام آن را تغییر دادند. در سال ۲۰۰۹ نسخه ۱۸ برنامه، PASW Statistics نام‌گذاری شد که علامت اختصاری برای Predictive Analytics Software بود. این نام دوباره در سال ۲۰۱۰ به IBM SPSS تغییر یافت.

امروزه این بسته برای پژوهشگران همه رشته‌های علمی در حوزه علوم رفتاری ازجمله در روانشناسی، علوم تربیتی، علوم اجتماعی، مدیریت، اقتصاد، کشاورزی، پزشکی، پرستاری، و سایر حوزه‌های مرتبط به‌عنوان یک نرم‌افزاری قوی برای تحلیل‌های خودکار داده‌ها مورداستفاده قرار می‌گیرد.

کتاب حاضر ترجمه ویرایش اول کتابی است که توسط اندرو مییرز در سال ۲۰۱۳ به‌زبان انگلیسی با نام مقدمه‌ای بر آمار و SPSS در روان‌شناسی انتشار یافته است. تجربه من در بیش از دو دهه در استفاده و تدریس SPSS از نسخه‌های ابتدایی تا آخرین نسخه‌ها و تجربه عملی در راهنمایی پایان‌نامه دانشجویان و طرح‌های پژوهشی این اطمینان خاطر را می‌دهد که این کتاب خودآموز را به‌عنوان بهترین کتاب SPSS برای شما معرفی کنم. این کتاب یک منبع جامع و کاملی از روش‌های آماری است که شما در طول دوره تحصیلی و پژوهشی خود بدان‌ها نیاز خواهید داشت.

در این کتاب با SPSS آشنا می‌شوید، به شما کمک می‌شود تا داده‌ها را در SPSS وارد کنید، بر روی داده‌ها کار کرده و تحلیل‌ها را انجام دهید، انواع مختلف نمودارها را ترسیم و داده‌ها را تفسیر کنید. این کتاب برای استفاده جهت تدریس در دانشگاه و برای آن‌هایی که به‌صورت مستقل پژوهش می‌کنند و می‌خواهند خودشان داده‌ها را تحلیل و تفسیر کنند، توصیه می‌شود.

این کتاب ابزارهای یادگیری و آموزشی خوبی فراهم کرده است، طوری که هر فصل هدف‌های یادگیری در ابتدای فصل و خلاصه و سؤال‌های چندگزینه‌ای در پایان فصل‌ها دارد. این کتاب از ۲۱ فصل تشکیل شده است که دامنه وسیعی از موضوعات مختلف و روش‌های آماری را تحت پوشش قرار داده و در فصل‌ها و بخش‌هایی مرتب‌شده‌اند. همه فصل‌ها به‌صورت خودآموز نوشته شده‌اند.

هر فصل دستورالعمل‌هایی دارد که شما از طریق آن‌ها به‌صورت گام‌به‌گام و پلکانی تحلیل‌ها را یاد خواهید گرفت، در سراسر این کتاب از اسکرین‌شات‌های صفحه‌نمایش داده‌ها و  متغیرها، کادرهای گفتگو و جدول‌های نتایج استفاده شده است. افزون‌براینها، هر فصل تکالیف و تمرین‌های مبسوط دارد که شما را به‌صورت عملی درگیر بحث‌ها می‌کند. مطالب این فصل‌ها برای تازه‌کاران و همچنین پژوهشگران پیشرفته نیز خیلی مفید خواهد بود.

امیدوارم این کتاب در انجام تحلیل‌های آماری به کمک SPSS مفید واقع شود. مطمئناً هیچ اثر علمی و ترجمه متون خالی از اشکال نخواهد بود، بنابراین خواهشمند است انتقادها و پیشنهادهای خود را به آدرس الکترونیکی  akbar528@yahoo.com و akbar_rezaei@pnu.ac.ir ارسال کنید تا نقایص محتوایی در ویرایش‌های بعدی برطرف شود. در پایان از آقای عباسپور مدیر محترم انتشارات آیدین و همکاران ایشان به خاطر فراهم آوردن همه گونه امکانات برای چاپ سریع کتاب تشکر می‌کنم.

اکبر رضایی

شهریور ۱۳۹۵

فهرست مطالب

پیشگفتار مترجم

فصل ۱ مقدمه

چرا من این کتاب را نوشتم- چه مطالبی در آن برای شما وجود دارد؟

چرا روان‌شناسان نیاز به دانستن آمار دارند؟

ترتیب و سازمان‌دهی کتاب- چه انتظاری از این کتاب دارید؟

منابع آنلاین

فصل ۲  اس‌پی‌اس‌اس (SPSS)- بنیادها

هدف‌های یادگیری

مقدمه

گزینه‌های View در SPSS

تعریف پارامترهای متغیر

واردکردن داده‌ها

منوها و آیکون‌های SPSS

Syntax- زبان ساختار دستوری

خلاصه فصل

تکلیف یادگیری مبسوط

خودآزمایی چندگزینه‌ای

فصل ۳  توزیع نرمال

هدف‌های یادگیری

توزیع نرمال چیست؟

سنجش توزیع نرمال

سنجش آماری توزیع نرمال

تعدیل توزیع داده‌های غیرنرمال

همگنی واریانس بین گروه‌ها

کرویت واریانس درون‌گروهی

خلاصه فصل

تکلیف یادگیری مبسوط

خودآزمایی چندگزینه‌ای

فصل ۴  معنی‌داری، اندازه اثر و توان

هدف‌های یادگیری

مقدمه

معنی‌داری آماری

معنی‌داری و فرضیه‌ها

اندازه‌های معنی‌داری آماری

اندازه اثر

توان آماری

محاسبه اندازه اثر و توان با استفاده از G*Power

خلاصه فصل توزیع نرمال

تکلیف یادگیری مبسوط

خودآزمایی چندگزینه‌ای فصل توزیع نرمال

فصل ۵  روش‌های آزمایشی- چگونه آزمون آماری درست را انتخاب کنیم

هدف‌های یادگیری

مقدمه

اجرای ”آزمایش‌ها“ در روان‌شناسی

عواملی که در انتخاب آزمون آماری مناسب نقش تعیین‌کننده دارند

بررسی تفاوت‌ها

بررسی روابط‌

روایی و پایایی

خلاصه فصل

تکلیف یادگیری مبسوط

خودآزمایی چندگزینه‌ای

فصل ۶  همبستگی

هدف‌های یادگیری

همبستگی چیست؟

نظریه‌ها و اصول

همبستگی پیرسون

همبستگی رتبه‌ای اسپیرمن

تاو- بی کندال

همبستگی دو رشته‌ای (و دو رشته‌ای نقطه‌ای)

همبستگی جزئی

همبستگی نیمه جزئی

خلاصه فصل

تکلیف یادگیری مبسوط

خودآزمایی چندگزینه‌ای

فصل ۷  آزمون t مستقل

هدف‌های یادگیری

آزمون t چیست؟

نظریه‌ها و اصول

نحوه اجرای آزمون t مستقل در SPSS

تفسیر برونداد

اندازه اثر و توان

گزارش نتایج

نمایش داده‌ها به‌صورت نمودار

خلاصه فصل

تکلیف یادگیری مبسوط

خودآزمایی چندگزینه‌ای

فصل ۸  آزمون t وابسته

هدف‌های یادگیری

آزمون t وابسته چیست؟

نظریه‌ها و اصول

نحوه انجام آزمون t وابسته به کمک SPSS

تفسیر برونداد

اندازه اثر و توان

گزارش نتایج

نمایش داده‌ها به‌صورت نمودار

خلاصه فصل

تکلیف یادگیری مبسوط

خودآزمایی چندگزینه‌ای

فصل ۹  تحلیل واریانس یک‌راهه مستقل

هدف‌های یادگیری

تحلیل واریانس چیست؟

نظریه‌ها و اصول

نحوه اجرای تحلیل واریانس یک‌راهه مستقل به کمک     SPSS

تفسیر برونداد

اندازه اثر و توان

گزارش نتایج

ارائه داده‌ها به‌صورت نمودار

خلاصه فصل

تکلیف یادگیری مبسوط

خودآزمایی چندگزینه‌ای

فصل ۱۰  تحلیل واریانس یک‌راهه با اندازه‌گیری‌های مکرر

هدف‌های یادگیری

تحلیل واریانس یک‌راهه با اندازه‌گیری‌های مکرر چیست؟

نظریه‌ها و اصول

نحوه انجام ANOVA یک‌راهه با اندازه‌گیری‌های مکرر به کمک SPSS

تفسیر برونداد

اندازه اثر و توان

گزارش نتایج

ارائه داده‌ها به‌صورت نمودار

خلاصه فصل

تکلیف یادگیری مبسوط

خودآزمایی چندگزینه‌ای

فصل ۱۱  تحلیل واریانس چندعاملی مستقل

هدف‌های یادگیری

تحلیل واریانس چندعاملی مستقل چیست؟

نظریه‌ها و اصول

نحوه اجرای ANOVA چندعاملی مستقل با استفاده از  SPSS

تفسیر برونداد

اندازه اثر و توان

گزارش نتایج

خلاصه فصل

تکلیف یادگیری مبسوط

پیوست فصل ۱۱-  بررسی اثرات ساده

خودآزمایی چندگزینه‌ای

فصل ۱۲  تحلیل واریانس چندعاملی با اندازه‌گیری‌های مکرر

هدف‌های یادگیری

تحلیل واریانس چندعاملی با اندازه‌گیری‌های مکرر چیست؟

نظریه‌ها و اصول

نحوه انجام تحلیل واریانس چندعاملی با اندازه‌گیری‌های مکرر به کمک  SPSS

تفسیر برونداد

اندازه اثر و توان

گزارش نتایج

تحلیل واریانس دوراهه با اندازه‌گیری‌های مکرر ۲×۳

تفسیر برونداد

خلاصه فصل

تکلیف یادگیری مبسوط

خودآزمایی چندگزینه‌ای

فصل ۱۳  تحلیل واریانس چندعاملی آمیخته

هدف‌های یادگیری

تحلیل واریانس چندعاملی آمیخته چیست؟

نظریه‌ها و اصول

نحوه انجام تحلیل واریانس چندعاملی آمیخته به کمک  SPSS

تفسیر برونداد

اندازه اثر و توان

گزارش نتایج

تحلیل واریانس آمیخته: یک متغیر مستقل بین گروهی در برابر دو متغیر مستقل درون‌گروهی

تفسیر برونداد

خلاصه فصل

تکلیف یادگیری مبسوط

خودآزمایی چندگزینه‌ای

فصل ۱۴  تحلیل‌های چندمتغیری

هدف‌های یادگیری

تحلیل‌های چندمتغیری چیست‌اند؟

MANOVA  چیست؟

نظریه‌ها و اصول

نحوه انجام MANOVA به کمک  SPSS

تفسیر برونداد

اندازه اثر و توان

گزارش نتایج

نمایش داده‌ها به‌صورت نمودار

MANOVA با اندازه‌گیری‌های مکرر

نظریه‌ها و اصول

نحوه انجام MANOVA با اندازه‌گیری مکرر در SPSS

تفسیر برونداد

اندازه اثر و توان

گزارش نتایج

خلاصه فصل

تکلیف یادگیری مبسوط

خودآزمایی چندگزینه‌ای

فصل ۱۵  تحلیل‌های کوواریانس

هدف‌های یادگیری

تحلیل‌های کوواریانس چیست‌اند؟

ANCOVA  چیست؟

نظریه‌ها و اصول

نحوه اجرای ANCOVA به کمک  SPSS

اندازه اثر و توان

گزارش نتایج

MANCOVA : تحلیل کوواریانس چندمتغیری

نحوه انجام MANCOVA به کمک SPSS

تفسیر برونداد

اندازه اثر و توان

گزارش نتایج

خلاصه فصل

تکلیف یادگیری مبسوط

خودآزمایی چندگزینه‌ای

فصل ۱۶  رگرسیون خطی و خطی چندگانه

هدف‌های یادگیری

رگرسیون خطی چیست؟

نظریه‌ها و اصول

رگرسیون خطی ساده

تفسیر برونداد

اندازه اثر و توان

گزارش نتایج

رگرسیون خطی چندگانه

نحوه انجام رگرسیون خطی چندگانه به کمک  SPSS

تفسیر برونداد

اندازه اثر و توان

گزارش نتایج

رگرسیون خطی چندگانه در SPSS: روش گام‌به‌گام

تفسیر برونداد

گزارش نتایج

خلاصه فصل

تکلیف یادگیری مبسوط

خودآزمایی چندگزینه‌ای

فصل ۱۷  رگرسیون لجستیک

هدف‌های یادگیری

رگرسیون لجستیک (دوحالتی) چیست؟

نظریه‌ها و اصول

نحوه اجرای رگرسیون لجستیک به کمک  SPSS

تفسیر برونداد

گزارش نتایج

خلاصه فصل

تکلیف یادگیری مبسوط

خودآزمایی چندگزینه‌ای

فصل ۱۸  آزمون‌های غیرپارامتریک

هدف‌های یادگیری

مقدمه

موضوعات مشترک در آزمون‌های غیرپارامتریک

آزمون یومن‌ویتنی

نحوه انجام یومن‌ویتنی به کمک  SPSS

آزمون رتبه‌های علامت‌دار ویلکاکسون

نحوه محاسبه آزمون رتبه‌های علامت‌دار ویلکاکسون به کمک  SPSS

آزمون کروسکال- والیس

نحوه انجام تحلیل کروسکال- والیس به کمک  SPSS

ANOVA  فریدمن

نحوه محاسبه ANOVA فریدمن به کمک SPSS

خلاصه فصل

تکلیف یادگیری مبسوط

خودآزمایی چندگزینه‌ای

فصل ۱۹  آزمون‌های متغیرهای طبقه‌ای

هدف‌های یادگیری

آزمون‌های متغیرهای طبقه‌ای کدام‌اند؟

نظریه‌ها و اصول

مشخص کردن نتایج به‌صورت آماری

آزمون‌های طبقه‌ای با بیش از دو متغیر

تحلیل لگاریتم خطی زمانی که مدل اشباع‌شده رد می‌شود

خلاصه فصل

تکلیف یادگیری مبسوط

خودآزمایی چندگزینه‌ای

فصل ۲۰  تحلیل عاملی

هدف‌های یادگیری

تحلیل عاملی چیست؟

نظریه‌ها و اصول

SPSS  چگونه تحلیل مؤلفه‌های اصلی را انجام می‌دهد

گزارش نتایج

خلاصه فصل

تکلیف یادگیری مبسوط

خودآزمایی چندگزینه‌ای

فصل ۲۱  تحلیل پایایی

هدف‌های یادگیری

تحلیل پایایی چیست؟

نظریه‌ها و اصول

نحوه انجام تحلیل پایایی به کمک SPSS

گزارش نتایج

خلاصه فصل

تکلیف یادگیری مبسوط

خودآزمایی چندگزینه‌ای

پیوست ۱: جدول توزیع نرمال (نمره Z)

پیوست ۲: جدول توزیع t

پیوست ۳: جدول توزیع r

پیوست ۴: جدول توزیع F

پیوست ۵: جدول توزیع U

پیوست ۶: جدول توزیع مجذور کای ۲ χ

فهرست منابع- References