هوش سیال در مقابل هوش متبلور – مترجم نسرین جاجانی – ۱۳۹۹
وقتی راجع به هوش فکر میکنید، چه افکاری به ذهنتان خطور میکند. هوش چیزی فراتر از انباشت واقعیت است. علاوه بر ذخیره اطلاعات، هوش، یادگیری چیزهای جدید را هم شامل میشود. روان شناسان از تعاریف متفاوتی برای معرفی روشهای متنوع کسب و بهکارگیری اطلاعات استفاده میکنند.
انواع مختلف هوش
شما به مقوله هوش بهصورت «داشتن دانش زیاد در مورد موضوعات مختلف» فکر میکنید. از طرفی ممکن است به هوش بهعنوان تفکر آنی و توانایی استدلال، بیندیشید.
چنین عواملی بیانگر چیزی است که روان شناسان بهعنوان هوش سیال و هوش متبلور بدان اشاره میکنند.
هوش سیال به توانایی استدلال و تفکر قابلتغییر اشاره دارد، ولی هوش متبلور به ذخیره دانش، واقعیتها و مهارتهایی که در طول زندگی به دست میآید، میپردازد.
افراد غالباً از کاهش هوش خود با بالا رفتن سن، شکایت میکنند.
بااینحال تحقیقات حاکی از آن است که با وجودی که هوش سیال پس از نوجوانی رو به افول میگذارد، هوش متبلور در طول دوران بزرگسالی همچنان افزایش مییابد.
نخستین بار روانشناسی بنام ریموند کتل مفهوم هوش سیال و هوش متبلور را مطرح کرد و این نظریه بعدها توسط کتل و هورن، گسترش یافت. نظریه کتل-هورن درباره هوش سیال و متبلور چنین مطرح میشود که هوش شامل تواناییهای مختلفی است که در تعامل متقابل با یکدیگر، هوش کلی فرد را تشکیل میدهند.
هوش سیال
کتل هوش سیال را بهعنوان توانایی ادراک روابط، مستقل از تجربیات قبلی یا ساختارهای متمرکز بر آن روابط، توصیف میکند.
هوش سیال شامل توانایی تفکر استدلال انتزاعی و حل مسئله است. این توانایی مستقل از یادگیری، تجربه و آموزش است.
حل معماها و دستیابی به راهبردهای حل مسئله نمونههایی از کاربرد این هوش میباشند.
این جنبه از هوش توانایی حل مسئله و استدلال مسائل، جدا از دانش موجود را در برمیگیرد. وقتی با مسئلهای جدید مواجه میشوید که با دانش موجود قابلحل نمیباشد؛ شما باید برای حل مسئله به هوش سیال خود تکیه کنید.
این هوش با افزایش سن رو به کاهش میگذارد. مهارتهای ویژه شناختی که در ارتباط با آن هستند؛ با رسیدن افراد به سنین بزرگسالی، کاهش مییابند.
هوش متبلور
هوش متبلور شامل دانشی است که از آموختههای قبلی و تجربیات گذشته نشات میگیرد.
موقعیتهایی چون درک مطلب و آزمونهای لغت نیازمند هوش متبلور هستند.
این هوش بر اساس واقعیتها بوده و ریشه در تجربیات فرد دارد.
با افزایش سن و کسب فهم و دانش، هوش متبلور قویتر میشود.
همانطور که انتظار میرود با افزایش سن این نوع هوش (هوش متبلور) افزایش مییابد.
هر چه میزان یادگیری و تجربیات شما بیشتر میشود، هوش متبلور شما هم توانمندتر میگردد.
تفاوتها و روابط متقابل
آیا یکی از این عوامل (هوش سیال، هوش متبلور) مهمتر به نظر میرسند؟
این هوشها هردو به یک میزان در زندگی افراد اهمیت دارد.
وقتی درباره آزمونهای روانشناسی صحبت میشود، نیاز دارید بر هوش سیال خود تکیه کنید. حالآنکه برای یادآوری فرمولهای موردنیاز، باید از هوش متبلور خود استفاده کنید.
هوش سیال با نقطه مقابل خود (هوش متبلور) دوعاملی هستند که کتل بهعنوان هوش عمومی بدان اشاره میکند.
در شرایطی که هوش سیال تواناییهای جاری برای استدلال و تعامل با اطلاعات پیچیدهی اطرافمان را شامل میشود؛ هوش متبلور، یادگیری دانش و مهارتهایی را دربرمی گیرد که در طول زندگی کسب شدهاند.
هوش متبلور برخلاف عنوانش، نوعی از هوش سیال که متبلور شده باشد، نیست. بلکه دو سطح هوش عمومی (هوش سیال و هوش متبلور) بهطور صحیح جدا شده و از همدیگر متمایز شدهاند.
با این توصیفات هوش سیال و متبلور دو مقوله درهمتنیده هستند.
وقتی اطلاعات آموخته میشود در خلال شکلگیری هوش سیال، هوش متبلور نیز شکل میگیرد.
هنگامیکه برای استدلال یا فکر کردن دربارهی مسئلهای از هوش سیال خود استفاده میکنیم، اطلاعات به حافظه بلندمدتمان انتقال مییابند و درواقع بخشی از هوش متبلور ما میشوند.
تغییرات هوشی
هوش سیال و متبلور با توانمندیهای خاص ذهنی که در نقاط مختلف به اوج خود میرسد؛ در طول زندگی تغییر مییابد.
سالهای متمادی عقیده بر این بود که هوش سیال در سالهای اولیه زندگی به اوج خود میرسد.
ولیکن در سال ۲۰۱۵ تحقیقات نشان داد که برخی از جنبههای هوش سیال در ۴۰ سالگی به اوج خود میرسند. هوش متبلور در سنین بالای عمر به اوج خود میرسد و در حوالی ۷۰-۶۰ سالگی به نقطه اوج خود نائل میآید.
نکاتی که درباره هوش سیال و متبلور باید متذکر شد:
هر دو جنبهی هوش در طول کودکی و بزرگسالی افزایش مییابند.
هوش متبلور در دوران بزرگسالی نیز به رشد خود ادامه میدهد.
بسیاری از جنبههای هوش سیال در بزرگسالی به اوج خود میرسند و در حولوحوش ۴۰-۳۰ سالگی بهطور فزاینده ای رو به کاهش میگذارد.
هوش پیشرونده
هوش متبلور چیزی است که با یادگیری بهوضوح پیشرفت میکند. هر چه میزان ذخیره دانش شما بیشتر باشد؛ به همان اندازه هوش متبلور بالایی خواهید داشت؛ بنابراین چنانچه به پیشرفت این جنبه از هوش خود علاقهمندید؛ پیشرفت آموزشی چه بهصورت رسمی و چه بهصورت غیررسمی در این راستا کمکتان خواهد کرد.
تا همین اواخر عقیده بر این بود که هوش سیال قابلیت تغیر ندارد ولی تحقیقات اخیر نشان میدهد آموزشهای هوشی میتواند جنبههایی از هوش سیال را حتی در سنین بزرگسالی بهبود بخشد.
تحقیقات انجام گرفته بر روی هوش حاکی از آن بود که افراد درواقع هیچ کنترلی بر هوش خود ندارند و عقیده بر این بود؛ هوشبهر ما بهطور عمده تحت تأثیر ژنتیک میباشد و برنامههای آموزشی با هدف افزایش هوشبهر، کارایی محدودی دارند.
ولی درست در نقطه مقابل این تحقیقات، تجزیهوتحلیل مطالعات منتشرشده در سال ۲۰۱۴ نشان میدهد که آموزشهای ذهنی، پیشرفت هوش سیال را امکانپذیر میسازد.
حافظهی بلندمدت بر واقعیتهای ذخیرهشده و اطلاعاتی که در بازههای زمانی طولانی جمع آوری شدهاند؛ تمرکز دارد. درحالیکه حافظه کاری نوعی از حافظهی کوتاهمدت است که بر تفکرات آنی شما متمرکز است.
حافظهی کاری اهمیت زیادی دارد چرا که نهتنها توانایی ذخیره اطلاعات برای بازه زمانی کوتاه را دربرمی گیرد، بلکه توانایی بهکارگیری ذهنی این اطلاعات را نیز شامل میشود.
ازاینرو واضح است که کار کردن بر روی جنبهی خاصی از حافظه کاری افراد باعث بهبود عملکرد آن حیطه خاص در فرد میشود. درهرحال آنچه از پژوهشهای محققان برمیآید؛ این است که آموزش حتی باعث افزایش مهارتهای شناختی نامرتبط، افزایش قدرت استدلال و حل مسائل جدیدی میشود که با دانش کسبشدهی قبلی هیچ ارتباطی ندارند.
در اصل فرد به کمک آموزش میتواند به همان سهولت تفکرات استدلالی؛ به تفکرات انتزاعی نیز دست یابد.
کسب دانش جدید با گذشت زمان به شکلگیری هوش متبلور شما کمک میکند ولی وقتی خود را درگیر تجربیات جدید میکنید، درواقع هوش سیال خود را نیز بهبود میبخشید.
کسانی که در یک مطالعه مشارکت میکنند، معمولاً درگیر آموزش ذهنی تکالیف دشوار و فشردهای در یک بازه زمانی کوتاه میشوند. این بدان معنی نیست که همان قواعد برای زندگی شما نیز باید بکار رود. بلکه صرفاً اصول یکی است.
به دنبال چالشهای جدید باشید. دستاوردهای هوشی از چسبیدن به کارهای عادی پیشین حاصل نمیشود. به کشفیات جدید در زندگی دست بزنید و چیزهای جدید بیاموزید. درگیر آموختن یک زبان جدید شوید. پیانو یاد بگیرد؛ به کشور جدیدی سفر کنید و چیزهایی درباره مردم و فرهنگشان بیاموزید. تمام این فعالیتها مغزتان را درگیر و متمرکز بر یادگیری چیزهای جدید به روشهای نو میکند.
