رابطه بین اختلال نقص توجه و بیش فعالی (ADHD) و ناتوانی‌های یادگیری (LD)

اختلال نقص توجه و بیش فعالی (ADHD) یک ناتوانی در یادگیری نیست، بااین‌حال یادگیری را دشوارتر می‌سازد. برای مثال، وقتی تلاش می‌کنید روی مطلبی که معلم می‌گوید تمرکز کنید یا وقتی نمی‌توانید بنشینید و به یک کتاب توجه کنید، یادگیری دشوار خواهد بود.

شما می‌توانید هر دو اختلال را داشته باشید. ناتوانی‌های یادگیری (LD) و ADHD اغلب باهم وجود دارند. راسل بارکلی در کتابش با نام راهنمای جامع والدین می‌گوید: کودکان دارای ADHD به‌احتمال‌زیاد بیشتر از کودکانی که ADHD ندارند دچار مشکلاتی در یادگیری می‌شوند.

ارتباط بین کارکردهای اجرایی مغز، ADHA و ناتوانی‌های یادگیری

یادگیری شامل به‌کارگیری کارکردهای اجرایی مغز به‌ویژه توانایی در تمرکز، توجه، درگیری در تکالیف و استفاده از حافظه کاری است. می‌دانیم که ADHA بر کارکردهای اجرایی مغز تأثیر می‌گذارد. درواقع، دکتر بارکلی می‌گوید، نام درست ADHD می‌تواند «اختلال رشدی در کارکردهای اجرایی» باشد.

بسیاری از افراد دارای ADHD به علت وجود مشکلات کارکرد اجرایی مرتبط با ADHD خودشان می‌توانند با یادگیری و انجام تکالیف مدرسه در کشمکش باشند، بااین‌حال آن‌ها ممکن است به‌اندازه کافی اختلال نداشته باشند تا به‌عنوان LD شناسایی شوند.

هنگامی‌که فردی هر دو شرایط ADHD و LD را به‌طور هم‌زمان داشته باشد، به این معنی است که دارای اختلال گسترده‌تری از کارکردهای اجرایی همراه با اختلال در مهارت‌های ویژه موردنیاز برای خواندن، نوشتن و ریاضی هستند.

 ناتوانی‌های یادگیری چیست؟

ناتوانی‌های یادگیری منشأ عصبی دارند و هوش شما یا کودک شما یا اینکه چقدر سخت تلاش می‌کنید را نشان نمی‌دهد. یک روش متداول برای توصیف ناتوانی‌های یادگیری این است که مغز شما به‌طور متفاوتی سیم‌کشی شده است و شما اطلاعات را به شیوه متفاوتی دریافت و پردازش می‌کنید. ناتوانی‌های یادگیری می‌تواند خواندن، نوشتن، هجی کلمات و ریاضی را دشوارتر سازند. آن‌ها همچنین می‌توانند بر توانایی شما برای سازمان‌دهی و یادآوری اطلاعات، گوش دادن و صحبت کردن و همچنین حافظه کوتاه‌مدت و درازمدت و تنظیم وقت تأثیر بگذارند.

اصطلاح ناتوانی‌های یادگیری یک اصطلاح مشترک برای طیف وسیعی از چالش‌های خاص یادگیری است. مشکلاتی که در یادگیری دیداری و شنیداری یا یادگیری زبان دوم و مشابه آن‌ها حاصل می‌شود، جزو مشکلات ناتوانی‌های یادگیری نیستند. افراد با ناتوانی‌های یادگیری معمولاً دارای هوش متوسط و یا بالاتر از متوسط هستند و درعین‌حال بین پیشرفت و توان بالقوه آن‌ها اختلاف وجود دارد. بااین‌حال، با حمایت‌ها و مداخلات درست، آن‌ها قادر خواهند بود این اختلاف را کمتر کنند و مهارت‌های خود را نشان دهند.

نمونه‌هایی از ناتوانی‌های یادگیری

• دیس لکسیا (dyslexia): نارسا خوانی یا اختلال خواندن
• دیس کالکولیا (Dyscalculia): اختلال ریاضی
• دیس گرافیا (Dysgraphia): اختلال نوشتن
• دیس پراکسی (Dyspraxia): مشکلات مربوط به مهارت‌های حرکتی
• دیس فازیا/فازیا (Dysphasia/Aphasia): مشکلات مربوط به زبان
• اختلال پردازش شنوایی
• اختلال پردازش بینایی

اثرات ناتوانی‌های یادگیری و ADHD

ناتوانی‌های یادگیری به دلیل وجود مشکلات در انجام تکالیف تحصیلی اغلب در مدارس کشف می‌شوند. بااین‌حال، اثرات آن‌ها به فراتر از محیط مدرسه می‌روند. آن‌ها می‌توانند بر روابط خانوادگی و زندگی در خانه و در محل کار تأثیر بگذارند.

علاوه بر این، ناتوانی یادگیری بر عزت‌نفس کودک تأثیر می‌گذارد. یک فرض کلی این است که اگر کسی باهوش باشد، در مدرسه خوب عمل می‌کند. بااین‌حال این حالت لزوماً برای کسی که دارای LD و ADHD باشد شامل نمی‌شود.

ناتوانی یادگیری بدین معناست که دانش‌آموز مشکلاتی در یادگیری و نشان دادن دانش خودشان به شیوه سنتی دارد. علاوه بر این یک دانش‌آموز با اختلال ADHD به‌سختی با رفتار ایده‌آل مورد انتظار مدرسه مطابقت دارد، به‌عنوان‌مثال قادر بودن به نشستن مدام برای مدت طولانی و توجه بدون اعمال تکانشی و خیال‌بافی. یک دانش‌آموز متوجه می‌شود که قادر به انجام برخی کارها که سایر کودکان به‌راحتی انجام می‌دهند نیست. آن‌ها می‌توانند احساس انزوا و متفاوت بودن داشته باشند.

تشخیص ADHD و ناتوانی یادگیری

وقتی فردی بیش از یک اختلال داشته باشد، تشخیص اختلال دوم سخت‌تر می‌شود، زیرا می‌توانند یکدیگر را مخفی سازند. اگر شما قبلاً دارای ADHD تشخیص داده شده‌اید، به‌راحتی می‌توان تمام چالش‌های شمارا به ADHD نسبت داد. علاوه براین، بروز ADHD در هر شخصی متفاوت هست، بروز ناتوانی‌های یادگیری نیز چنین است، این امر تشخیص آن‌ها را سخت‌تر می‌کند – یک چک‌لیست قطعی برای این تشخیص نیست.

همانند ADHD، یک عامل ژنتیکی قوی برای ناتوانی‌های یادگیری وجود دارد. اگر شما یا همسرتان اختلال ناتوانی یادگیری دارید، فرزندان شما هم ممکن است دچار این اختلال شود.

به یاد داشته باشید که دانش، قدرت است. تا حد امکان در مورد ناتوانی یادگیری و ADHD بیاموزید. اگر شما یا فرزندتان قبلاً دارای ADHD تشخیص داده شده‌اید و از یک برنامه درمانی پیروی می‌کنید اما هنوز با چالش‌هایی روبرو هستید، اختلال دیگری نیز ممکن است وجود داشته باشد.

چه کسی می‌تواند تشخیص انجام دهد؟

متخصصان مختلفی برای انجام آزمون و تشخیص اختلال‌های مختلف دارای صلاحیت هستند. بسته به محل زندگی شما و صلاحیت فردی متخصص این شرایط متفاوت خواهد بود.

•        روانشناسان بالینی: آن‌ها می‌تواند هم ADHD و LD را ارزیابی کنند.

•        روانشناسان مدرسه: آن‌ها در مدرسه مشغول به کارند، می‌توانند LD را ارزیابی کنند اما نه ADHD را، بااین‌حال اگر آن‌ها دوره‌ها و کارگاه‌های تخصصی در این زمینه بگذرانند، ممکن است قادر به ارزیابی ADHD باشند.

•        روانشناسان کودک: آن‌ها می‌توانند ADHD را ارزیابی کنند نه LD را.

•        روانشناسان تربیتی: آن‌ها می‌توانند LD را ارزیابی کنند و بسته به آموزشی که دیده‌اند، ممکن است ADHD را نیز ارزیابی کنند.

•       متخصصان علوم عصب روانشناختی: آن‌ها می‌توانند هم ADHD و LD را ارزیابی کنند

اهمیت درمان هر دو اختلال ADHD و LD

درمان هر دو اختلال ADHD و LD مهم است. برای مثال، اگر کودک شما برای کمک به درمان ADHD خود از دارو استفاده می‌کند، مشکلات مربوط به ناتوانی‌های یادگیری او همچنان وجود خواهد داشت. یا اگر کسانی برای ناتوانی‌های یادگیری خودشان کمک دریافت می‌کنند، درصورتی‌که با تمرکز و تکانشی بودن خود دست‌وپنجه نرم کنند، از مزایای آن به‌صورت کامل بهره‌مند نخواهند شد.

ADHD و LD به‌طور کامل قابل‌درمان نیستند. بااین‌وجود آن به این معنی نیست که شما یا فرزند شما نمی‌توانید یک زندگی موفق و شاد داشته باشید.

افراد موفق بسیاری وجود دارند که دارای ADHD با ناتوانی یادگیری هستند، ازجمله ریچارد برانسون، بنیان‌گذار امپراتوری ویرجین و دکتر هالول که بیش از ۲۰ کتاب نوشته است و به میلیون‌ها انسان دارای چالش‌های ADHD کمک کرده است.

  ژاکلین سینفیلد، ۲۰۲۰

ترجمه: علیرضا فتح اله پور، ۱۳۹۹- دانشجوی کارشناسی ارشد روانشناسی موسسه آموزش عالی رشدیه

ویراستار: دکتر اکبر رضایی – دانشیار روانشناسی یادگیری